چکیده:
اتحادیههای نظامی مدعیان مختلف سلطنت همواره ترکیبی از دستجات ایلی و تفنگچی نواحی مختلف شهری و روستایی کشور بود. دستجات مذکور بر پایه ویژگیهایی همچون خویشاوندی یا همجواری با خاندان حاکم و همچنین تعداد نفرات جنگجو، دارای نقش محوری یا فرعی در اتحادیههای نظامی بودند. ازاینرو، در پژوهش کنونی به این سوال پاسخ داده میشود که کدام مناسبات سیاسیـ نظامی میان دستجات مختلف اتحادیه نظامی زند در تقابل با اتحادیههای نظامی قاجار و افغان به قدرتگیری کریمخان زند انجامید؟ بهمنظور پاسخگویی به سوال مذکور، پژوهش حاضر، با استفاده از روش تحقیق تاریخی و طبقهبندی تحولات مرتبط با مناسبات درونی اتحادیه نظامی زند به تحلیل و تفسیر این ویژگیها و تاثیرات آن بر قدرتگیری کریمخان (1160-1176 ق) میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که ایلات وندی همچون (زند، مافی، نانکلی، جلالوند، بهنوی، سالاروند و جاف) ساکن نواحی پری، کمازان، گیلان، کاوردان، بر پایه پیوندهای قومی همچون گویش زبانی لکی و سنت فرماندهی شورایی نقش محوری در ائتلاف کریمخان ایفا میکردند. به سبب فقدان نسبی منافع شخصی و گروهی، کریمخان در صورت لزوم میتوانست بدون حذف دستجات اتحادیه، با سایر دستجات ایلی و تفنگچی متحد شود و به پیروزی نهایی دست یابد.
The Military Unions of monarchy various rulers were always a combination of tribal and gunmen groups in various rural and urban areas of the country. Based on characteristics such as kinship or proximity with the ruling clan or the number of personnel warriors، these groups had a central or sub roles in the military unions. Hence، the present research was aimed to respond to this question what political-military relations between the different groups of the Zand Military Union against to Qajar and Afghan military unions led to the rise of Karim Khan Zand power? To answer the question، this study was done using the methods of historical research and classification of the internal relationships in the Zand military union to analyze and interpret these features and their impacts on the sovereignty of Karim Khan (1160-1176). The findings of the research show that the Vand tribes inhabiting pari، Kamazan، gilan and kaverdan areas such as (zand، mafi، Nankolly، jalalvand، behnavi، salarvand and jaff)، would play a key role in the coalition of Karim Khan Zand، based on the ethnic connections such as laki accent and consultative command tradition. Due to the relatively lack of personal and tribal interests، Karim Khan could unite in critical circumstances the other tribes and gunmen groups and obtain victory without any loss of military groups.
خلاصه ماشینی:
در همین رابطه ، مهم ترین مسأله و پرسش پژوهش حاضر این است که کریم خان برخلاف سایر مدعیان سلطنت به چه سان موفق به سازمان دهی و به کارگیری اتحادیه نظامی زند برای تأسیس حکومت شد؟ در راستای پاسخ به مسأله ذکر شده ، این فرضیه را به آزمون میگذاریم که اتحادیه نظامی زند افزون بر حضور توازن بخش تفنگچیان ، با بهره گیری از ایلاتی با پیوندهای قومی ١ و اهداف مشابه تشکیل یافته بود که برخلاف اتحادیه های نظامی قاجار و افغان ، دارای انسجام کافی به ویژه در مواقع بحرانی نبرد بود.
پیامد دیگر نقش نظامی فعال سرداران زند افزون بر کسب فرماندهی لشکریان و حاکمیت ایالاتی همچون لرستان ، کرمانشاه ، همدان و کرمان این روند بود که متحدان دست اول آنان یعنی ایلات وند قادر نبودند از موقعیت محوری خود در ائتلاف برای دستیابی به مهم ترین مناصب لشکری و کشوری استفاده نمایند؛ درحالیکه همتایان آنان در ائتلاف های رقیب ازجمله تیره یوخاری باش در ایل قاجار یا تیره افشار ارشلو در دوره حاکمیت آزادخان افغان ، حایز مهم ترین مناصب سیاسیـ نظامی بودند (موسوی اصفهانی، ١٣٦٣: ٣٥؛ گلستانه ، ١٣٤٤: ١٤٧، ١٥٠، ١٧١ و ٢٠٩).
با این همه ، سایر بزرگان ایلات و نواحی که با تفوق اتحادیه نظامی کریم خان زند ابراز مخالفت و شورش میکردند معمولا هنگام شکست و فرار در برابر قشون کریم خان ، حتیالامکان تمامی اهالی خانواده و خاندان خویش را به همراه میبردند؛ چون خیانت و اعلام وفاداری یکی از اعضای خانواده و خویشاوندان نزدیک حاکم موجب نصب فرد ناراضی یا منفعت طلب به حکومت ایل یا ناحیه و پیوستن سایر خویشاوندان و طوایف برای حفاظت از جان ، مال و منصبشان به وی میگردید.