چکیده:
ارتباط متنی با متنهای دیگر از موضوعهایی مهم است که ساختارگرایی و پساختارگرایی به آن میپردازد. ژنت در ترامتنیّت به بررسی تأثیرات یک متنِ اساس به عنوان پیشمتن بر متن یا متنهای دیگر(بیشمتن) میپردازد. نظریهی ترامتنیّت بهرهگیری متون از یکدیگر را براساس پنج نوع رابطهی بینامتنیّت، فرامتنیّت، پیرامتنیّت، سرمتنیّت و بیشمتنیّت میداند. در این مقاله به بررسی تأثیر داستانهای قرآنی بر افسانههای عاشقانهی لری بر مبنای نظریهی ترامتنیّت ژنت پرداخته میشود. هدف پژوهش نشان دادن چگونگی تأثیرپذیری افسانههای لری(بیشمتن) از داستانهای قرآنی(پیشمتن) از منظر بینامتنیّت و بیشمتنیّت و بررسی دلایل شکلگیری رابطهی فرامتنی افسانهها با داستانهای قرآنی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. خواننده با مطالعهی این مقاله در مییابد که افسانههای عاشقانهی لری با داستانهای قرآنی رابطهی بینامتنی صریح و بیشمتنیّت از نوع همانگونگی و تراگونگی با روش گشتار کمی و کاربردی دارند. همچنین به دلیل ماندگاری باورهای اسطورهای در حافظهی جمعی مردم بعضی از افسانهها رابطهی فرامتنی با داستانهای قرآنی دارند. شایان یاد است که برخی از افسانهها ممکن است فقط یک رابطه با داستانهای قرآنی داشتهباشند ولی بعضی از افسانهها هر سه نوع ارتباط را با داستانهای قرآنی داشتهباشند.
خلاصه ماشینی:
2-1- بینامتنیّت افسانههای عاشقانۀ لری با داستانهای قرآنی رابطۀ بینامتنیّت دارند این رابطه از نوع بینامتنیّت ضمنی و غیرصریح نیست؛ بلکه از نوع بینامتنیّت صریح است؛ بدین صورت که در بعضی از افسانههای عاشقانۀ لری به صورتهای صریح به نام پیامبران و کنشها یا معجزات آنها برای بیان درونمایهای متفاوت با داستانهای اشاره شدهاست؛ در افسانههای«دختر نوح»، «خورشیدآفرین و فلکناز»، «قلم سرنوشت» و افسانۀ«هور از دبه، هور به دبه» به طریق نقل قول بدون ارجاع به اسامی و مهمترین کنشهای پیامبرانی چون: حضرت نوح(ع)، حضرت خضر(ع)، حضرت موسی(ع) و حضرت سلیمان(ع) اشاره شدهاست؛ در اینجا به عنوان نمونه به بررسی افسانۀ «دختر نوح» از نظر بینامتنیّت صریح پرداخته میشود.
در افسانههایی چون «قصۀ اکبر و دختر ماهی» و «گلعلی و ماهی قرمز» نیز زوجهایی وجود دارند که در سالخوردگی با کمک رهگذر و یا دعا و ستایش عناصر طبیعی بچّهدار میشوند ولی بعد از آنکه فرزندشان بزرگ میشود کسی که فرزند را به آنها بخشیدهاست فرزند را از والدینش طلب میکند؛ فرزندبخشی و فرزندخواهی در این افسانهها با داستان تولد حضرت اسماعیل(ع) و قربانی کردن ایشان شباهت دارد این افسانهها هم با داستان قرآنی حضرت اسماعیل(ع) رابطۀ بیشمتنیّت به روش همانگونگی و تراگونگی از نوع گشتار کاربردی دارند.
میان افسانههای «سوزالهوا بی در قبا»، «اکبر و دختر ماهی» و «گلعلی و ماهی قرمز» و داستان قرآنی حضرت اسماعیل(ع) نیز رابطۀ بیشمتنیّت از نوع همانگونگی خفیف و تراگونگی با روش گشتار کمی و کاربردی برقرار است.