چکیده:
مسالة نقش و جایگاه علما و فقها در سیاست و حکومت از دیرباز در مرکز مبحثهای سیاسی قرار داشته است. در این زمینه، سه دیدگاه عمده در دوران پس از غیبت کبری وجود دارد: دیدگاه نخست، منع هرگونه دخالت فقهای شیعه در حکوت در دوران غیبت؛ دیدگاه دوم، قائل بودن نقش نظارتی و حداقلی برای علما و دیدگاه سوم، قائل بودن نقش حداکثری برای فقها. پژوهش حاضر، تالشی برای مقایسة دیدگاههای دوم و سوم است و بدین منظور، دیدگاههای عالمه نائینی به عنوان نظریهپرداز دیدگاه دوم و دیدگاههای امام خمینی)ره( به عنوان نظریهپرداز دیدگاه سوم به روش مقایسهای مورد بررسی قرار میگیرد. در این مقاله به بررسی تشابه، تفاوت و عوامل تاثیرگذار بر اندیشة سیاسی عالمه نائینی و امام خمینی)ره( در حوزة حکومت و حاکمیت سیاسی میپردازیم.
خلاصه ماشینی:
سؤال اصلي اين پژوهش اين است که ديدگاه هاي امام خميني و علامه نائيني در باب حکومت و حاکميت سياسي ، چه تفاوت ها و شباهت هايي دارند؟ سئوال فرعي نيز اين گونه مطرح مي شود که : عوامل تأثيرگذار بر رويکرد امام و نائيني به سياست و حاکميت سياسي کدامند؟ پژوهش گر فرضيۀ اصلي را چنين مطرح مي کند: امام خميني (ره ) با برداشت حداکثري از حضور فقيه در جامعه و قائل شدن حق سياست ورزي در کنار امور افتا و قضا براي او، نظريۀ ولايت فقيه را براي ايجاد نظام سياسي ارائه کرد، اما علامه نائيني با برداشت حداقلي از حضور علما در عرصۀ عمومي ، تنها نقش نظارتي براي فقها قائل است و حکومت را در زمان غيبت ، دفع افسد به فاسد و اکل ميته مي داند.
اين امر در مورد نائيني و امام خميني (ره ) نيز مصداق و معنا دارد، زيرا آنها در چهارچوب ها و قالب هاي انديشۀ سياسي جديد، سياست ورزي جديد را مي پذيرند، اما محتواي آن را تغيير مي دهند و در بستر زمان و مکان دست به تفسير و تأليف مي زنند، به طوري که با حفظ دغدغۀ حفظ و نجات دين از بدعت ها و خرافاتي که به آن عارض گشته ، با تشخيص اجتماع محور مشکلات ، ٨٧ به ارائۀ درمان آن مي پردازند.
حکومت «و«حاکميت «سياسي در اين بخش ، شباهت ها و تفاوت هاي رويکرد علامه نائيني و امام خميني دربارة حکومت و حاکميت سياسي از جمله مفاهيمي چون آزادي و استبداد، مشارکت سياسي ، نظام حکومتي ، حاکميت سياسي ، مجلس و نقش مردم و هم چنين اختيار فقيه در نظام سياسي مورد واکاوي قرار گرفته است .