چکیده:
بیشترین اطلاعات و داده های تاریخی در باره
علت اضمحلال، انحطاط و نهایتا سقوط حکومت سلسله «آق قویونلوها» در تالیفات وکتب
تاریخ نگاران عهد حکومت صفوی وجود دارد. کامل ترین ودر عین حال اصلی ترین مطالب نیز در کتابهای تالیف
شده بین قرن دهم و اوایل قرن یازدهم هجری
قمری یافت می شود . نکته در خور توجه این است که علیرغم اینکه این کتابها تقربیا
در دوره نزدیک تاریخی تالیف شده اند دارای دیدگاه مشترکی باهم نیستند. بعضی از این
مورخان سقوط حکومت وروی کار آمدن دولت صفوی را نتیجه قضاء و قدر دانسته اند . عده
ای دیگر که اکثریت مورخان را شامل می شود،در کنار حفظ دیدگاه مزبور به صورت کمرنگ
تر تاثیر عواملی مانند نوع ساختار سیاسی ، نظامی و اقتصادی را در اضمحلال آق
قویونلوها از نظر دور نداشتند. مورخان دیگری نیز وجود دارند که با نگرش واقع
بینانه تر موضوع زوال و برافتادن حکومت آق قویونلوها را مورد توجه قراردادند .
خلاصه ماشینی:
( آرام، ١٣٨٧: ٢١٩ ) آنچه درخور توجه است ، این است که در میان این آثار نوشته شده ارزش مطالب نگارش شده به یک نوع نیست ، چرا که بخشی از این تألیفات به نوعی وابستگی فکری و قلمی به کتب متقدم و ماقبل از خود داشته و در حقیقت کتابهایی مانند، خلاصة التواریخ یا تاریخ عالم آرای عباسی بخش مهمی از اطلاعات تاریخی مربوط به دوره های قبل از خود را از تألیفات قبلی مانند فتوحات شاهی ، حییب السیر و تاریخ جهان آرا گرفته یا تحت تأثیر آنها قرار گرفته اند و خود نیز به همین ترتیب محل رجوع و استفاده مورخان بعدی قرارگرفته اند.
کتاب احسن التواریخ حسن بیگ روملو می تواند نمونه بارزی از چنین نوشته های تاریخی باشد، گرچه روملو خود وابسته به دستگاه حکومتی وقت بود، اما نوع نگرش و دیدگاه واقع بینانه وی باعث شده است که بیان مطالب مربوط به سقوط حاکمیت آق قویونلوها در تاریخ او به صورت عینی تر و به صورت واقع بینانه تر خود را نشان دهد که برای مثال به چند نمونه اشاره می شود : توجه دادن مورخ به ضعف عوامل شکل دهنده به ساختار قدرت سیاسی حاکمیت آق قویونلوها و نقش امرای نظامی در سقوط آق قویونلوها.