چکیده:
در زندگی اجتماعی تعامل و ارتباط سبب گسترش اندیشههای اجتماعی میشود. تداوم زندگی اجتماعی در میان تحولات دنیای امروز جز با مدد از مفاهیم سرمایه اجتماعی و به ویژه اعتماد دشوار است. سرمایهی اجتماعی روابط اجتماعی را سرمایهی یک جامعه میداند. این رویکرد دارای سه مؤلّفهی هنجار، اعتماد و مشارکت است. جریان توجه به مفاهیم سرمایهی اجتماعی پیوسته تداوم داشته و مصادیق آن را در ذهن و زبان اندیشمندان گذشته و از جمله سعدی میتوان یافت. سعدی به واسطه سفرهای متعدد و همراهی با اقشار مختلف با مبانی اندیشههای اجتماعی روزگار خویش آشنا و به آنها پرداخته است. این مقاله برای آشنایی با دیدگاه اجتماعی سعدی، مؤلّفهی اعتماد را درکتاب گلستان به شیوهی اسنادی همراه با تحلیل کمّی و کیفی بررسی نموده است. بر این اساس بیشترین تأکید سعدی بعد از مؤلّفهی هنجارگرایی به اعتماد بوده و از بین شاخصهای اعتماد، احساس امنیّت بالاترین بسامد را داشته و آن را میتوان با توجه به اوضاع قرن هفتم شاخص مورد توجّه جامعهی عصر سعدی دانست. بعد از آن اعتماد رسمی، غیر رسمی و تعمیم یافته قرار گرفتهاند. اعتماد در گلستان به گونهی معناداری در بابهای آن نمود دارد و بین عنوان و مفاهیم باب و مؤلّفهی اعتماد رابطهای مستقیم وجود دارد.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس، بیشترین تأکید سعدی، بعد از مؤلفۀ هنجارگرایی، بر اعتماد بوده و از بین شاخصهای اعتماد احساسِ امنیت بالاترین بسامد را داشته و آن را میتوان باتوجهبه اوضاع قرن هفتم شاخص موردتوجه جامعۀ عصر سعدی دانست.
سعدی هم، درجایگاه یکی از این اندیشمندان، ازآنجاکه با اقشار گوناگون جوامع مختلف در ارتباط بوده و درطی سفرهای متعدد از نحوۀ زندگی و تعامل افراد جوامع و فرهنگ و آداب و رسوم ملل مختلف آگاهی داشته، بهمنزلۀ جامعهنگاری خبره نظرهای خویش را دربارۀ مناسبات و روابط اجتماعی و همزیستی افراد در جوامع بیان کرده است و عمدۀ نظرهای خود را در دو کتاب بوستان (جامعۀ آرمانی سعدی) و گلستان (جامعۀ واقعی عصر خویش) ارائه کرده است.
در گلستان هفده بار به این شاخص اشاره و تأکید شده است و بیشترین بسامد را در میان شاخصهای اعتماد در گلستان سعدی بعد از شاخص احساس امنیت دارد.
این شروع و تداوم ارتباط با دیگرانی که روزی آنها را نمیشناخته سبب ایجاد سرمایۀ اجتماعی برای یک جمع یا یک گروه میشود و سعدی از این نظر به اعتماد به آنان که نمیشناسیم توصیه میکند: دو بامداد اگر آید کسی به خدمتِ شاهسیِم هر آینه در وی کند به لطف نگاه (همان: 78).
بنابراین، سعدی در گلستان برای حفظ روابط اجتماعی بین حاکمیت و مردم تکیۀ بیشتری بر این دو شاخص داشته و بر آنها تأکید کرده است.
بررسی بازتاب این رویکرد در گلستان نشان میدهد که سعدی از بین مؤلفههای سهگانۀ سرمایۀ اجتماعی (اعتماد، مشارکت، و هنجارگرایی) بعد از هنجارگرایی بیشترین توجه را به اعتماد اجتماعی، با 61 مورد اشاره، داشته و آن را یکی از ضروریترین مؤلفههای سرمایۀ اجتماعی میداند.