چکیده:
فقه سیاسی شیعی در ایران اسلامی متناسب با شرایط متفاوت زمانی و تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی همواره در حال تغییر بوده است. این تغییرات در آرای مجتهدین و علمای مختلف و نوع رویکرد آنان به ارتباط دین با سیاست و متغیرهای مؤثر بر آن در دورههای مختلف وجود داشته است.در دوره مشروطه به دلیل ورود نهاد پارلمان به ایران به دلیل تغییر در ساختار حکومت وتوزیع قدرت، فقه سیاسی نیز در مجتهدین اصولی مانند محمد حسن نائینی از نظر سیاسی وارد عرصه جدیدی تازه شد. عامل عقلانیت دینی در چارچوب اصولیگری در اندیشه سیاسی محمد حسن نائینی در چارچوب فقه سیاسی شیعی و بررسی آرا و نظریات وی در این زمینه در کتاب «تنبیه الامه و تنزیه المله» موضوع اصلی این پژوهش است. همچنین نگارنده در این پژوهش عقلانیت دینی و نقش و جایگاه آن در فقه سیاسی نائینی را با روشی توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده و شاخصهای آن در رابطه با لزوم تاسیس و ثبات نهاد پارلمان را تببین کرده است. هدف از این پژوهش رسیدن به فهم آرا و عقلانیت دینی مورد نظر نائینی در کتاب تنبیهالامه و تنزیهالمله متناسب با شرایط زمان و جامعه و استفاده از ادله عقلی و نقلی در کنار هم برای اثبات حقانیت پارلمان در پارادایم فقه سیاسی تشیع و تطبیق آن با آموزههای اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
هدف از اين پژوهش رسيدن به فهم آرا و عقلانيت ديني مورد نظر نائيني در کتاب تنبيه الامه و تنزيه المله متناسب با شرايط زمان و جامعه و استفاده از ادله عقلي و نقلي در کنار هم براي اثبات حقانيت پارلمان در پارادايم فقه سياسي تشيع و تطبيق آن با آموزه هاي اسلامي است .
اما در عين حال اين عقلانيت در به ويژه در مذهب تشيع در دين اسلام که دين مورد بحث ماست از ظرفيت تسامح و تساهل ، اجتهاد، تفقه و فتوي استفاده کرده و عنصر زمان و تحولات روز را مورد نظر قرار ميدهد که به بياني ديگر سبب ايجاد فهمي سياسي مبتني بر آموزه هاي ديني ميشود .
در اين ميان مجتهدان اصولي که با توجه به استفاده از استدلالات عقلي در روش شناسي ناييني هم جزو آنها محسوب ميشود، تفاوت هاي مهمي در تاريخ تحولات فقه سياسي شيعه وجود دارد که يکي از مهم ترين آنها نوع نگرش و تفکر نسبت به زمان و مکان و تحولات روز جامعه ايراني در مقاطع مختلف بوده است ، موضوعي که ويژگيهاي مهم و خاص عنصر عقلانيت را در انديشه سياسي نائيني نسبت به ديگر مجتهدان اصولي بيان ميکند.
(همان :٢٤) تاکيد بر نقطه اشتراک اقوام و ملل مختلف در پذيرش دو وظيفه اصلي امارت از يک سو و نشان ميدهد و تاکيد بر «لسان متشرعين » براي حفظ بيضه اسلام از سوي ديگر نشانگر اين موضوع است که عقلانيت ديني ناييني در چارچوب آموزه هاي اسلامي مطرح ميشود، ولي تفکر و فهم امور سياسي از سوي وي بر مبناي عقلانيتي است که در چارچوب علمي براي همگان قابل پذيرش باشد.