چکیده:
به رغم اهمیت تحولات سیاسی و فرهنگی ایران در دوره فرمانروایی آق قویونلوها در نیمه دوم سده
9 ق، تحولات اقتصادی این دوره نیز حائز اهمیت بسیار است. سیاست های اقتصادی این دوره عمدتا بر پایة
نظام زمینداری و دامپروری بنا شده بود. اوزون حسن بنیانگذار این سلسله، قانون نامه ای تدوین کرد که در
نوع خود کم نظیر بود؛ بیشتر مطالب این قانون نامه در خصوص میزان و نوع مالیاتی است که کشاورزان و
دامپروران کوچ نشین به دولت پرداخت می کردند. اوزون حسن توانست مالیات اراضی را که در سراسر
مملکت گرفته می شد یکسان کند و قانون نامه ای را برای تعیین تکلیف شکایت مردم، مرافعات آنان، تعیین
تعزیر و جرایم و جز آن نوشت و به سراسر قلمرو خود فرستاد تا بدان عمل کنند. او با این کار بازنگری در
مالیات بندی اراضی و اصلاح مباحث مالیاتی را خواستار شد. تا از فشار فزایندة مالیاتی بر تودة مردم بکاهد.
برخی دیگر از سلاطین آق قویونلو نیز به پیروی از اوزون حسن اقداماتی را در جهت رفع مظالم مالیاتی،
حذف مالیات های غیر اسلامی و پیشگیری از هرج و مرج در مالیات گیری انجام دادند. به ویژه سلطان
یعقوب که بیشتر اهتمامش را در جهت اصلاحات در حوزة سیورغال ها معطوف داشت. اما رستم بیگ با خط
بطلانی بر اصلاحات انجام شده در گذشته، بار دیگر واگذاری در امر سیورغال ها 4 را افزایش داد به گونه ای
که هیچ یک از سلاطین آق قویونلو تا آن زمان به اندازة او سیورغال واگذار نکرده بودند. احمد پادشاه نیز
تحت تاثیر عثمانی ها، اصلاحاتی را در جهت حذف مالیات های غیر شرعی و کاهش نفوذ زمینداران انجام
داد. حال پرسش اصلی این پژوهش آن است: تحولات اقتصادی دورة آق قویونلو کدامند؟ به نظر می رسد
این پژوهش توانسته، تحولات و اصلاحات اقتصادی دورة آق قویونلو را تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
(طاهری، ١٣٤٩، ١١٤-١١٣) اوزون حسن ناکارآمدی نظام مالیاتی که تا عصر خود معمول بود و همچنین سنگینی میزان مالیات ها را تشخیص داده و برای از میان برداشتن رکود اقتصادی کشور خویش ، قوانین مالیاتی جدیدی را پایه گذاری کرد و موجب گسترش تجارت در این دوره گردید.
تعرفه گمرکی برای تجار مسیحی برای هر کالا از هر جا که وارد کنند، در دوره آق قویونلوها ١٠% و برای تجار مسلمان ٥% بوده است (گمنام ، ١٣٨١، ٤١٣-٤١٢) تعیین مالیات تمغا١٢ بر صنف قصابان مشتمل بر اخذ یک آقچه از فروشندة گوسفند (احشام ) و یک آقچه از خریدار و دریافت یک قراجه آقچه ١٣ از دباغ خانه از بابت هر پوست دباغی شده از سایر بخش های این قانون نامه می باشد.
( دین پرست ، حسن زاده ، ١٣٩٢، ٧١-٧٠) این قانون نامه پس از آق قویونلوها در آناتولی دوره عثمانی و در ایران دورة صفوی تا زمان شاه طهماسب اول حفظ و بدان عمل می شده است .
» (خنجی، ١٣٨٢، ٣٥٠) وسعت زمین های مصادره ای از سیورغالها برای دولت بسیار زیاد بوده است چنانچه خنجی به قسمتی از آن اشاره دارد: که در یک ولایت از ولایات عراق که به ولایت بشری و فراهان مشهور است ، در مدت بیست روز که زمان اقامت قاضی شیخ علی و همراهانش بوده ، چندان زمین در تصرف او درآمد که اگر می خواستند در آن کشاورزی کنند، باید از صد 114 جفت گاو استفاده می کردند.