چکیده:
اﯾﺮان دارای ﺳﺎﺑﻘﻪای ﻃﻮﻻﻧﯽ در زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺷﻬﺮی ﺑﻪ ﺳﺒﮏ ﻣﺪرن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺷﻬﺮی در اﯾﺮان دارای ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻨﺪ، ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﯿﺮ ارﮐﺎن ﻣﺘﻌﺪدی اﺳﺖ. ﺷﻮراﻫﺎی اﺳﻼﻣﯽ ﺷﻬﺮﻫﺎ، ﺷﻬﺮداریﻫﺎ، وزارت راه و ﺷﻬﺮﺳﺎزی،1 وزارت ﮐﺸﻮر، ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ از ﺟﻤﻠﻪ ارﮐﺎن ﻣﻮﺛﺮ و ﻣﻬﻢ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. »ﺷﻮرایﻋﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮان« ﯾﮏ رﮐﻦ ﺗﺨﺼﺼﯽ در ﻧﻈﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺷﻬﺮی اﯾﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻌﺪ از ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ و ﻫﯿﺎت دوﻟﺖ )ﻫﯿﺎت وزﯾﺮان(، ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی در ﺑﺨﺶ ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮان اﺳﺖ. اﯾﻦ ﺷﻮرا در وزارت راه و ﺷﻬﺮﺳﺎزی ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ. ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ از ﺳﺎل 1343 ﺷﺮوع ﺑﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎﺳﯿﺲ آن در ﺳﺎل 1351 ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺎﺳﯿﺲ ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮان« ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪ و در ﺳﺎل 1388 ﻧﯿﺰ آﺧﺮﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت در آن اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪ. ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺘﻌﺪد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮرﺳﯽ و ﺗﺼﻮﯾﺐ »ﻃﺮحﻫﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻬﺮی« 2و »ﺳﯿﺎﺳﺘﮕﺰاریﻫﺎی ﮐﻼن ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﻣﻌﻤﺎری« را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارد. ﺑﻨﺎﺑﺮ ﻋﻘﯿﺪه اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ، ﻋﻠﯿﺮﻏﻢ ﻗﺪﻣﺖ 60 ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی ﺷﻬﺮی ﻣﺪرن در اﯾﺮان، ﻣﯿﺰان ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﻣﻌﻤﺎری و ﺷﻬﺮﺳﺎزی در ﺳﻄﺢ ﻣﻄﻠﻮﺑﯽ ﻗﺮار ﻧﺪارد. ﺑﺨﺸﯽ از ﻋﺪم ﻣﻮﻓﻘﯿﺖﻫﺎ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮه ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ. ﭼﺮا ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر و وﻇﺎﯾﻒ اﯾﻦ ﺷﻮرا در ﻃﻮل ﭘﻨﺞ دﻫﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻧﺪﮐﯽ داﺷﺘﻪ و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ و ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻬﺮی اﯾﺮان رﺷﺪ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ. ﺗﻤﺮﮐﺰﮔﺮاﯾﯽ، ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت، ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺴﺘﻤﺮ، ﻣﻐﺎﯾﺮت ﻣﺼﻮﺑﺎت ﺷﻮرا ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﺟﺎری از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﮔﺮﯾﺒﺎﻧﮕﯿﺮ ﺷﻮرا ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ. اﯾﻦ وﺿﻌﯿﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮی ﻧﯿﺎز ﻫﺎی ﮐﻨﻮﻧﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در آﯾﻨﺪه ﻧﯿﺰ ﺑﺨﺶ ﺷﻬﺮﺳﺎزی و ﻣﻌﻤﺎری را ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎی اﺳﺎﺳﯽ ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪم ﮐﻪ اﻫﺪاف، ﺳﺎﺧﺘﺎر و وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻮرایﻋﺎﻟﯽ ﺑﺎﯾﺪ اﺻﻼح اﺳﺎﺳﯽ ﯾﺎﺑﺪ. اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻘﺪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﻨﻮﻧﯽ ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﺗﺤﻠﯿﻞ و ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺿﺮورت اﺻﻼح و ﺑﺎزﻧﮕﺮی در اﻫﺪاف، ﺳﺎﺧﺘﺎر و وﻇﺎﯾﻒ ﺷﻮراﯾﻌﺎﻟﯽ را دﻧﺒﺎل ﻣﯽﮐﻨﺪ.
خلاصه ماشینی:
چرا که ساختار و وظایف این شورا در طول پنج دهه گذشته تغییرات اندکی داشته و متناسب با خواستهها و نیازهای جامعه شهری ایران رشد نکرده است.
البته دستگاههای استانی و دولتی متعددی نیز در نظام شهرسازی ایران وجود دارند که به لحاظ اختیارات قانونی و وسعت عملکرد در سطحی پایینتز از شورایعالی واقع هستند ولی در این مقاله به ندرت از آنها اسم برده خواهد شد.
طبق قانون تاسیس شورایعالی شهرسازی و معماری ایران (مصوب 22/12/1351)، هدف از تاسیس شورا و وظایف آن بقرار زیر است: ماده 1) برای هماهنگ کردن برنامههای شهرسازی به منظور ایجاد محیطزیست بهتر برای مردم و همچنین به منظور اعتلای هنر معماری ایران و رعایت سبکهای مختلف معماری سنتی و ملی و ارائه ضوابط و جنبههای اصیل آن با در نظر گرفتن روشهای نوین علمی و فنی و در نتیجه یافتن شیوههای اصولی و مناسب ساختمانی در مناطق مختلف کشور با توجه به شرایط اقلیمی و طرز زندگی و مقتضیات محلی، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران تأسیس میشود.
طبق مصوبه مورخ 10/3/89 شورایعالی شهرسازی و معماری ایران، کاربری های شهری به 20 نوع قابل طبقهبندی هستند: کاربریهای مسکونی، آموزشی، خدماتی، فضای سبز و غیره.
لازم به شرح است که حتی هنوز هم تمام مصوبات مربوط به تغییرات جزیی و کلی طرحهای جامع توسط اداره استانی به دبیرخانه شورایعالی ارسال میشوند و در صورت تایید دبیرخانه، استانداریها اجازه ابلاغ مصوبه را خواهند داشت.
نداشتن سیستم بازخورد و ارزیابی مستمر: بنابر قوانین جاری، وزارت راه و شهرسازی مرجع نظارت بر طرحهای توسعه شهری است.