چکیده:
کتیبههای دربند از مهمّترین کتیبههای ساسانی هستند. این کتیبهها بر دیوار دفاعی دربند نوشته شدهاند. استحکامات دفاعی دربند قفقاز دارای دیوارهایی است که برای دفاع در برابر تهاجم اقوام چادرنشینی که معمولاً در بالادست مرز قفقاز ساسانی ساکن بودند، ساخته شده بود. از وظایف مهمّ ساسانیان در برابر هجوم این اقوام، در درجه اوّل ایجاد دیوار دفاعی و ارتقاء کیفیت و استحکام آن و در مرحلة بعد نگهداری و مرمت آن بوده است. در پژوهشهای موجود تاریخگذاری مراحل ساخت دیوار دربند ساخت محل بحث پژوهشگرانی است که در این حوزه پژوهش کردهاند. در برخی از بخشهای این دیوار کتیبههایی به خط و زبان پهلوی ساسانی به نگارش درآمده است. از 32 کتیبة دربند، کتیبة شماره 3 دربردارندة اهمیّت تاریخی است؛ بر این کتیبه عددی مذکور است که به نظر به یک سال با مبدأیی مبهم اشاره دارد. در قرائت این عدد و همچنین مبدأ احتمالی آن نظریات گوناگونی ارائه شده است. نگارندگان مقالة حاضر پس از بررسی نظریات مختلف، به این نتیجه رسیدهاند که منظور از عدد موردنظر سال 37 بوده است. با توجه به شواهد تاریخی ارائهشده در متن مقاله و آگاهی ما از شیوة سالشمار شاهی ساسانی که مبدأ آن سالهای جلوس پادشاهان مختلف ساسانی بوده است، نگارندگان حدس میزنند که مبدأ سالشمار سال 37 مذکور در کتیبه، جلوس خسرو اوّل ساسانی به سلطنت بوده است. با پذیرش این پیشنهاد میتوان ادعا کرد که زمان نگارش این کتیبة تاریخدار، سیوهفتمین سال جلوس خسرو انوشیروان به سلطنت برابر با 568-569م بوده است.
The inscriptions of Derbent, a city in Dagestan, Caucasus, are among the most important Sassanid inscriptions. They have been inscribed on the defensive wall of Derbent. Derbent's defense fortifications consist of walls that were built to defend against the invasion of nomadic tribes, usually located on the upper borderlands of the Sassanid Caucasus. The construction of defensive walls, promotion of their quality and strength, and the maintenance and restoration of these fortifications have been the main and primary tasks of Sassanid rulers against the invasion of these tribes. The construction phases of Derbent's defensive wall and its dating have been controversial among the researchers of this field. There are some inscriptions, in some parts of this wall, inscribed by the language of Sassanid Pahlavi. Of the 32 inscriptions on the Derbent's wall, the 3rd one has a historical significance due to a number that seems referring to a year with an unknown epoch. A variety of theories have been proposed about the reading of the number as well as its possible epoch. By reviewing some of these theories, it has been concluded that the mentioned number means the year 37. Considering the historical evidences, presented in the text of this paper, and based on our information about the king calendar of the Sassanians that its epoch was the year a Sassanid king sat on the throne, it can be guessed that the calendar epoch of the year 37, mentioned in the inscription, points the year Khosrow I crowned as the king. It can be claimed, accepting the suggestion, that the time for inscribing this historic record was the 37th anniversary of Khosrow Anushirvan's reign which coincides with 568-569 AD.
خلاصه ماشینی:
گذشته از افسانه هایی که در دربندنامه (تألیف ١٢٦٢ق ) دربارٔە بنای دیوار١٧ و تحکیم ١٨ آن توسط پادشاهان کیانی آمده است (وزیراف ، ١٣٨٦: ٩، ١٣ و ١٦)، سه مرحلۀ ساخت برای دربند شناخته شده که تا زمان پایان حکومت خسرو اول (٥٣١-٥٧٩م ) ادامه داشته است ؛ مرحلۀ اول را کودریاوتسف مربوط به سال های ٤٣٩-٤٥٠م و دورٔە یزدگرد دوم (٤٣٨-٤٥٧م ) یا زمانی بین دورٔە حکومت وی و قباد (٤٩٨-٥٣١ م ) دانسته است که دیوار گل -آجری به عرض ٨ و ارتفاع ١٦ متر برافراشته اند )٩٢-٨٧ :١٩٧٦ ,Kudryavtsev(.
گاجیف تاریخ دقیق تر بنا را در زمانی بین ٥٠٨ تا ٥٢٢م قرار داده است ؛ دورانی که از سویی ایران و بیزانس در شرایط صلح به سرمیبردند و هون های سابیر شمال قفقاز نیز در این زمان ، نه تنها در شرایط صلح با ساسانیان قرارداشتند، بلکه متحد آنان در برابر تحریکات بیزانسیها محسوب میشدند )b٢٠١٧ ,Gadjiev(.
در ادامۀ ساخت وسازها در ناحیۀ صول (دربند) و آلان (داریال ) که طبری آغاز آن را به پیروز نسبت داده است ، قباد پس از پدر، سازه های بسیار دیگری نیز در این دو منطقه ساخت (طبری، ١٨٧٩: ٥٢٦).
براساس موقعیت سیاسی و نظامی منطقه و اعتقاد به درستی تاریخ ٣٧ در این کتیبه ، آرتامنف نتیجه میگیرد که کارهای بنای دژ دفاعی در سال های ٥٦٢-٥٧١م و در زمان خسرو اول انجام یافته است )١٣٧ :١٩٤٦ ,Artamonov(.
Middle Persian Inscriptions,” EncyclopædiaIranica, online edition, available at http://www.
London: Willliam Heinemann, Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 1961.
, In Loeb Classical Library, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, London, William Heinemann LTD, 1961.