چکیده:
بخت اخلاقی مفهومی نو در فلسفه اخلاق است که ارزیابیهای متداول اخلاقی را به چالش میکشد. شهود اخلاقی انسانها حکم میکند که افراد تنها در قبال امور تحت کنترلشان مورد ارزیابی قرار گیرند؛ این در حالی است که نتایج اعمال افراد با آنکه در کنترل آنان نیست، در قضاوتهای اخلاقی موثر است. این مسئله در حقوق کیفری به این پرسش دامن زده است که: آیا افراد در برابر نتایجی که کنترلی بر آن نداشتهاند، مسئولند؟ موافقان تاثیر بخت منتج اخلاقی به دنبال تئوریزه کردن رویههای موجود قوانین کیفری مبنی بر دخالت نتیجه در تعیین میزان مسئولیت هستند. مخالفان، اما در پی آناند که موضوعیت داشتن نتیجه در تعیین مسئولیت کیفری را نفی کنند و کسانی که اعمال یکسان انجام دادهاند، اما نتیجه عملشان – بنا بر بخت - متفاوت بوده را شایسته کیفر یکسانی بدانند. این مقاله با مروری بر اهم استدلالهای موافقان و مخالفان تاثیر بخت اخلاقی، بازتابهای هریک از این دو دیدگاه را در مسائل بنیادین حقوق کیفری تحلیل نموده است.
خلاصه ماشینی:
(میرمحمدصادقی، 1393: 81-77) حال آیا میتوان این رویۀ غالب را به چالش کشید؟ همین ابهام باعث شده است که برخی با تمایز قایل شدن میان جرایم درون مدل(Pattern) نتایج زیانآور، از جرایم درون دیگر مدلهای مسئولیت و اشاره به این نکته که وقوع نتایج خارج از کنترل مرتکبیناند، اذعان نمایند که: «وقوع عملی صدمه در مدل نتایج زیانآور، موجب بروز مسئلهای عمیق و حل ناشده در نظریۀ مسئولیت کیفری میشود» (Fletcher, 2000: 473-4) و یا به طرح این پرسش بپردازند که: «چرا این واقعیت تصادفی که نتیجۀ زیانآور مقصود به وقوع نپیوسته است، باید دلیلی باشد بر مجازات کمتر مجرمی که ممکن است به یک اندازه خطرناک و به یک اندازه شرور باشد؟» (Hart, 2008: 131) بدینسان، پرسش اساسی این است که، آیا از لحاظ نظری وقوع نتایج مجرمانه میتواند به شکلی موجه در تعیین مسئولیت مرتکب و سزاواری او برای سرزنش و مجازات تأثیر بگذارد؟ شماری از علمای حقوق کیفری به این پرسش، پاسخ مثبت دادهاند.
(کاپلستون، 1382: 8/1-30) موافقان تأثیر بخت اخلاقی بر اساس این اصل بنتامی استدلال میکنند که: 1- مجازات فینفسه امری نامطلوب(Undesirable) است و تنها به ضرورت توجیه میشود؛ 2- مجازات کمتر مرتکبان در فرض عدم وقوع نتایج (در مواردی مانند شروع به جرم، جرم عقیم و محال و بیاحتیاطی در مواقعی که عواقب مجرمانه در پی ندارد)، از میزان بازدارندگی جرایم نمیکاهد و با دیگر اهداف حقوق کیفری (از قبیل بازپروری و سلب قدرت مرتکب) در تناقض نیست؛ 3- بنابراین، مجازات مرتکبانی که از عملشان نتیجۀ مجرمانهای حاصل نشده، به اندازۀ مرتکبان جرایم تام، امری غیرضروری و ناموجه است.