چکیده:
کتاب «دادستان دینی»یکی از مهمترین منابع دینی حقوقی به زبان فارسی میانه در دوه اسلامی است. تاریخ تقریبی آن در نیمه دوم قرن سوّم هجری برابر با قرن نهم میلادی است و نویسندة آن منوچهر گشن جم شاپوران (پسر شاپور)، رهبر دینی جامعة زرتشتی در پارس و کرمان است. «دادستان دینی) یک (پرسشنامة دینی) است و بهصورت پرسش و پاسخ نوشته شده است و منوچهر بهعنوان یک فرد متخصص و آگاه به مسائل دینی به سوالها پاسخ میدهد و هدف او از پاسخ به سوالات برای هدایت جامعه است. منوچهر در این کتاب به نودودو پرسش شخصی بهنام مهرخورشید آذرماهان و دیگر زرتشتیان جواب میدهد. پاسخهای منوچهر به سژالها طیف وسیعی از موضوعات را مانند: مسائل دینیء اجتماعی،اخلاقی،مالی (تجارت)،حقوق خانواده (ازدواج ارث) و کیهانشناسی (تشکیل ابر و باران) را دربرمیگیرد. و همچنین مئوچهر در این کتاب اشارههایی نیز به شرایط زندگی و مشکلات زرتشتیان (پرداخت مالیات) در سدههای سوم و چهارم میکند. این نوع منابع، بسیار ارزشمند است، زیرا نهتنها دربارة مسائل دینی و حقوقی و سّتهای زرتشتی اطلاعات بسیار سودمندی را در اختیار ما میگذارند. بلکه شامل لغات و اصطلاحات حقوقی و دینی است که در دیگر کتابها بهندرت دیده میشود
خلاصه ماشینی:
«دادستان دینی» یک «پرسشنامۀ دینی» (Catechism) است و بهصورت پرسش و پاسخ نوشته شده است و منوچهر بهعنوان یک فرد متخصص و آگاه به مسائل دینی به سؤالها پاسخ میدهد و هدف او از پاسخ به سؤالات برای هدایت جامعه است.
«دادستان دینی» منبع بسیار ارزشمندی است، بهدلیل اطلاعاتی که در بارۀ دین زرتشتی میدهد، در زمانیکه از حمایت دولتی برخوردار نیست و در بارۀ اوضاع اجتماعی و شرایط زندگی زرتشتیان و مشکلات افتصادی که با آن روبهرو بودند و به خصوص اطلاعاتی در بارۀ روحانیان زردشتی و عملکرد آنها در دورۀ اسلامی میدهد (اطلاعات ما در این باره بسیارکم است).
در مقدمۀ کتاب منوچهر به موضوعات بسیار مهمی اشاره میکند که از طرفی دانستن آنها به شناخت بیشتر ما در بارۀ اوضاع و احوال جامعۀ قرن سوم و چهارم هجری کمک میکند و از طرف دیگر، به آگاهی ما در بارۀ دلایل و هدف از نوشتن متونی دینی فقهی بهنام «مجموعه پرسشهای دینی» که بهوسیلۀ روحانیانی نوشته شده که تسلط کافی در امور دینی فقهی داشتهاند و تصمیم به نوشتن جوابهای خود به سؤالات دینی فقهی از شفاهی بهصورت کتبی کردهاند.
«دادستان دینی» مانند دیگر کتاب منوچهر «نامههای منوچهر» بهشیوۀ بسیار پیچیدهای نوشته شده است و در آن جملات طولانی همراه با عبارات مبهم بسیاری دیده میشود که درک و فهم مطلب را برای خواننده مشکل میکند، اما شاید بتوان گفت این شیوۀ نوشتن در سدۀ سوم و چهارم شیوه متداول و همگانی بوده است.
D. (1911): The Dādestān ī dēnīk (Part I, Pursišn I-XL), Bombay, India.