چکیده:
این مقاله به بررسی «پروژه جمهوریت» که در زمستان ۱۳:۲ توسط رضاخان به اجرا گذاشته
شد میپردازد. این پروژه سه بازوی نظامی» تبلیغی و سیاسی -پارلمانی داشت. رضاخان پیش از
آن و برای اجرای پروژه» ابزارهای لازم را که عبارت بودند از وزارت جنگی و رییسالوزرایی به
دست آورده بود. او با اقدامهای مختلف از جمله تهدید و تطمیع مخالفان و استفاده از امکانات
طرح مذکور را در مجلس به تصویب برساند؛ اما به دلایلی که در مقاله حاضر تشریح شده است، طرح او به شکست انجامید.
خلاصه ماشینی:
پس از آن که فرماندهان نظامي از عدم تمايل مردم به پرداخت هزينه تلگرام ها سخن به ميان آوردند و رضاخان نيز متعاقبا دستور همکاري مالي به قشون داد، عبدال خان طهماسبي اميرلشکر شمال غرب ٢٦ اسفند اطلع داد که بيش از هفتصد تومان در نواحي مختلف به اهالي داده شده که تلگرام هاي خود را به مرکز بفرستند (مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي : س ١٣٠٢، پرونده ٨٨، ص ٣١).
در اين موقع که نهضت ملي در آذربايجان و اغلب بل د ايران بر عليه اصول سلطنت و تبديل آن به حکومت جمهوري شروع ، ما نيز خود را در تشريک مساعي با برادران ايراني مکلف دانسته نمايندگان خود را در تبديل رژيم سلطنت ايران به جمهوريت و تغيير قانون اساسي و خاتمه دادن به سلطنت ميشوم [مشئوم ] آل قاجار که در مدت يکصد و سي و چند سال سلطنت خودشان جز تضعيف دولت و ريختن آبروي ملت ايران هيچگونه فايده به ملک و ملت ايران عايد نداشته اند و هکذا در خلع سلطان حاليه اختيار تام و تمام داده و صريحا به عرض مي رسانيم چنانچه اين آمال و مقاصد ملي و حقة ما عاجل موقع اجري [اجرا] نيافته و جواب مساعد فوري صادر نشود ناچار شورش ملي که نتيجه آن بسيار وخيم خواهد بود شروع خواهد شد (مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي : س ٣٠٣١، پرونده ۷، ص ۷٤٤).
» در اين گزارش طهماسبي اشاره مي کند که همه وکل ي آذربايجان را جمع کرده و به ايشان گفته است که عرايض مردم را در جمهوري خواهي بايد به گوش مجلس برسانند و غيرمستقيم به آن ها گفته شده که اگر اين قيام تبعاتي داشته باشد جلوگيري آن ممکن نيست (مؤسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي: س ١٣٠٢، پرونده ٨٨، ص ٣٤- .