چکیده:
تاریخ و فرهنگ کهن ایران زمین از موضوعاتی است که در کانون توجّه برخی نویسندگان معاصر قرار گرفته است. هوشنگ گلشیری نیز در برخی از داستانهایش، به ویژه در معصوم پنجم و شازده احتجاب، به تاریخ توجّه بسیار دارد. سوال اصلی این تحقیق آن است که گلشیری چگونه در داستانهایش به تاریخ و اسطوره پرداخته و هدف وی از به کارگیری این مفاهیم چیست؟ بدین منظور مهمترین آثار گلشیری مورد مطالعه و کند و کاو نویسندگان قرار گرفت. نتیجه این جستار نشان میدهد که هدف گلشیری از بیان مسائل تاریخی مانند برخی مورّخان، تنها روایت رخدادهای تاریخی و ذکر احوال و اعمال پادشاهان و یا سلسلهها نیست، بلکه او با دیدی تیزبینانه به مسائل تاریخی مینگرد و با توجّه و تمرکز بر رخدادهای تاریخی در پی کسب تجربه و شناخت است. وی میکوشد تا از کلّ گذشته به عنوان کلیدی برای فهم ماجرای امروز بهره بگیرد و جهان تخیّل خود را براساس درهمآمیزی روایتهای بازمانده از گذشته بسازد و در آیینه تاریخ به شناختی از امروز دست یابد. گلشیری در آثارش جهانی خیالی آفریده است که آینه تمامنمای تاریخ ماست و میتوان اجزای گوناگون این جهان خیالی را به ریشههای تاریخی آن تاویل کرد.
خلاصه ماشینی:
در اين جستار، داستان هاي تـاريخي گلشيري و همچنين داستان هايي که در آنها شخصيت ها بـا سـفر در گذشـته ، آنچـه را در گذشـتۀ دور و نزديک اتفاق افتاده مرور ميکنند، مورد بررسي قرار گرفته است و آنجاها که نشانه هايي از اسطوره هاي تاريخي هست با چشمي تيـزبين شـکار شـده تـا مخاطـب حضـور آشـناي تـاريخ و اسـطوره را در آثـار گلشيري آشکارتر مشاهده کند و از علل علاقۀ او به تاريخ و ادب کهن بيشتر آگاه گردد.
از ايـن حيـث ، رمـاني ماننـد شازده احتجاب ، بديل شرح هاي تاريخي دربارة دوره قاجاريه است و همچنين «روايتگر دوران مهمـي از تاريخ معاصر ماست ؛ بخش مهمي که از دورة ناصـري تـا پهلـوي دوم را دربـر مـيگيـرد و هـر چنـد از دريچۀ مسائل مربوط به چند نسل از يک خاندان قجري روايت ميشود و عمـدتا در عمـارت مسـکوني همان خانواده (عمارت چهار فصل ) ميگذرد، مـيتوانـد توسـعا وضـعيت جامعـۀ ايـران در ايـن دوره و همچنين قدرت حاکم بر اين جامعه را نشان دهد.
گلشيري در معصوم پنجم در جست و جوي ريشه هاي استبداد و اختناق و آنچه از آن در روزگـار و ذهنيت ما تداوم يافته است ، نقبي به دل فرهنگ ايران ميزنـد و فضـاي اسـاطيري و تـاريخي را تجربـه ميکند و از امکانات نثر کهن نيز براي باورپذير کردن ايـن فضـا بهـره مـيجويـد.