چکیده:
دستگاههای امنیتی و انتظامی در دوره پهلوی برای برخورد با مخالفان و ممانعت از فعالیتهای آنها بر ضد حکومت، از روشهای مختلف استفاده میکردند. یکی از این روشها تبعید بود که در ادوار پیشین نیز مورد استفاده قرار میگرفت. تبعید به عنوان یک راهکار تابع قوانین و سازوکارهای ویژه بود و حکومت با محاسبه نتایج و دستاوردهای احتمالی از آن استفاده میکرد. چون خاستگاه اجتماعی و فرهنگی مخالفان حکومت، قشرها و طبقات مختلف جامعه بود، استفاده از تبعید نیز نتایج متفاوتی داشت.
از اواخر دهه 1340 تا پایان حکومت پهلوی، سیاست تبعید مخالفان یک راهکار ساده و کمهزینه تلقی میشد. با ضرورت یافتن تبعید یک مخالف، در شهر محل سکونت یا فعالیت وی، کمیسیون امنیت اجتماعی تشکیل و در اغلب موارد حکم تبعید وی صادر میشد. کمیسیون در دو دهه نخست فعالیت خود، کارکردی اغلب انتظامی داشت اما تاسیس ساواک (1335ش) و ورود نماینده این سازمان به ساختار کمیسیون، بر فعالیت آن اثر نهاد و این سازمان از ظرفیت کمیسیون برای اهداف امنیتی استفاده کرد. این وضعیت نتیجه محاسبات، پیشیبینیها و اقتضائاتی بود که ساواک با آن روبهرو بود. با این حال قوانین و ظرفیتهای موجود و خاستگاه و تعلق فرهنگی مخالفان محکوم به تبعید در تعیین میزان کارآمدی کمیسیون موثر بود. نوشتار پیشرو میکوشد با اتکا به اسناد ساواک، ساختار،کارکرد و کارآمدی کمیسیون را با تاکید بر موضوع تبعید و الزامات و دستاوردهای آن مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
مرکز بررسي ، آيت الله عبدالرسول قائمي ، ١٣٩٣: ١٦٥) کميسيون به دعوت يا دستور ساواک نيز تشکيل مي شد (مرکز بررسي ، حجت الاسلام حاج شيخ محمد تعميرکاري ، ١٣٩٠: ٣٠، مرکز بررسي ، آيت الله العظمي سيد محمدهادي ميلاني ، ١٣٨٠: ١٢٣/٢) در اغلب موارد به ويژه از اواخر دهه ١٣٤٠ تا سال ١٣٥٧، صدور دستور تشکيل کميسيون توسط ساواک ، همراه با تعيين مدت و محل تبعيد و داراي جنبه ها و ادبيات آمرانه و قاطعانه بود و حاوي اوامري چون بفرموده و سريعا بود.
(مرکز بررسي ، آيت الله العظمي محمد فاضل لنکراني، ١٣٩٣: ١١٦، مرکز بررسي ، شهيد ١٣٥ حجت الاسلام محمد علي حيدري ، ١٣٨١: ٩٥، انقلاب اسلامي به روايت اسناد ساواک : ١٠٩/٢) اما ممکن بود به دليل طولاني شدن مراحل اداري ، حکم کميسيون قبل از تأييد توسط استاندار به صورت موقت اجرا شود.
(مرکز بررسي ، جلوه محراب ؛ شهيد آيت الله سيد محمدعلي قاضي طباطبايي ، ١٣٧٨: ١١٥) در کميسيون هايي که جنبه پيش بيني و پيشگيري از رويدادها را داشت و معمولا در سطح استاني و براي تدارک تمهيدات به منظور جلوگيري از وقوع برخي رويدادها تشکيل مي شد، اوضاع منطقه (استان ) توصيف مي شد و اعضا راه هاي ممانعت از فعاليت مخالفين حکومت را مورد بررسي قرار مي دادند.
(مرکز بررسي ، حجت الاسلام حاج شيخ احمد کافي ، ١٣٨٣: ٤١٩، نيز نک : مرکز بررسي ، شهيد حجت الاسلام فضل الله مهدي زاده محلاتي ، ١٣٨٢: ١٩٢/٢) در موارد ديگر ساواک از فرد مي خواست شخصا محل زندگي فعلي خود را ترک و به منطقه ديگري برود، در غير اين صورت براي طرد (تبعيد) وي کميسيون امنيت تشکيل خواهد شد.