چکیده:
یکی از آموزه های دینی در باب معادشناسی، مسئله خلود و جاودانگی کفار معاند و لجوج در عذاب جهنم است. اجماع و اتفاق همه علمای اسلامی (از فقها، متکلمان و فیلسوفان) بر این بوده که جاودانگی عذاب این عده از جهنمیان، در متون دینی نص و صریح است. در مقابل، ابن عربی معتقد است چنین چیزی با رحمت واسعه و عدل خداوند ناسازگار است؛ به همین جهت، تن به تاویل نصوص دینی داده و خلود در متون دینی را به معنای «مدت طولانی» تفسیر کرده و بر این باور است که دوزخیان بعد از گذشت مدتی از عقوبت، رحمت و عدل الهی به سراغ آنان خواهد رفت و عذاب دوزخ را از آنها برمیدارد. استاد جوادی آملی نیز به عنوان فقیه، متکلم، فیلسوف و عارف، این تفسیر ابنعربی را نپذیرفته و معتقد است عذاب ابدی نه تنها منافاتی با رحمت واسعه و عدل الهی ندارد، بلکه با آن سازگار و هماهنگ است. این مقاله به بررسی انتقادی دیدگاه ابنعربی، از منظر استاد جوادی آملی می پردازد.
خلاصه ماشینی:
در مقابل، ابنعربی معتقد است چنین چیزی با رحمت واسعه و عدل خداوند ناسازگار است؛ به همین جهت، تن به تأویل نصوص دینی داده و خلود در متون دینی را به معنای «مدت طولانی» تفسیر کرده و بر این باور است که دوزخیان بعد از گذشت مدتی از عقوبت، رحمت و عدل الهی به سراغ آنان خواهد رفت و عذاب دوزخ را از آنها برمیدارد.
بنابراین، از نگاه ایشان اگرچه جهنم و عذاب ابدی آن مظهر غضب بوده و نسبت به خود شخص عذاب است، اما همین غضب در کل نظام عالم جای خوبی بوده و از این حیث که وجود دارد، مصداق و جزء مظاهر رحمت واسعه قرار دارد و تحت فرمان و رهبری آن است (جوادی آملی، 1388، 8: 417 و 418).
اما اگر تفسیر استاد از معنای رحمت و تکوینی بودن آن مورد قبول واقع شود، دیگر ناسازگاری بین عذاب ابدی و رحمت خداوند نخواهد بود، چراکه شخص کافر در طلب شقاوت بوده و تکوینا خداوند آنچه را که او در طلب آن بود، به کمال لایق خود میرساند و این همان رحمت واسعه خداوند است که توضیحش گذشت.
استاد جوادی آملی در این باره بیان شفاف و روشنی دارد: «در ایراد شبهه بر خلود دوزخیان معاند، اصل عمل و سنگینی آن نیز باید مورد لحاظ و سنجش قرار گیرد، زیرا همه گناهان یکسان نیست؛ مثلا گاهی کسی به دروغ خود را نماینده فلان شخص معرفی میکند و گاهی به دروغ خود را فرستاده خداوند مینامد؛ اولی "کاذب" است و دومی با یک دروغ "کذاب" خواهد بود.