چکیده:
عموم شهرهای قدیمی ایران دارای بافت و ساختار کالبدی ارگانیک هستند. با ورود و سپس افزایش تعداد
اتومبیلها در دهه ١٣٠٠ بود که مشخص شد بافت ارگانیک شهرها توان پذیرش حضور خودروها بعنوان
یک وسیله نقلیه عمومی و خصوصی را ندارد. از این رو از آن زمان تعریض معابر بعنوان یک اقدام عمرانی
تا «فعالیت عمرانی تعریض و تخریب» مهم در دستور کار دولت و شهرداریهای وقت قرار گرفت. این
کنون پایانی نداشته و سالانه بخش قابل توجهی از بودجه عمرانی در سطح ملی و شهرداریها را به خود
اختصاص میدهد. قوانین متعددی در این زمینه تصویب و ملاک عمل قرار گرفتهاند و راهکارهای اجرایی
متعددی در دهههای گذشته بعنوان تجربیات کسب و رواج داده شدهاند. با این وجود تعریض معابر شهری
در ایران از پروژههای هزینهبر، فرسایشی، خستهکننده وگاها حتی غیرضروری تلقی میگردد! فرایند
تعریض معابر از شاخصها و عوامل متعددی تاثیر میپذیرد: نوع مالکیت اراضی و املاک، تجربیات و
دانش مدیریت شهری، قوانین و مقررات، شرایط اقتصادی و میزان همکاری مالکین و شهروندان با نهادهای
مدیریت شهری از جملع عوامل موثر و تعیینکننده هستند. این مقاله یک الگو ساده کمیتی – کیفیتی را
معرفی میکند که از طریق بکارگیری آن بسیاری از مشکلات فرایند تعریض حل و یا بسیار کمرنگ
میشوند. الگویی که بسیاری از عوامل فوق الذکر در آنها لحاظ شده اند.
خلاصه ماشینی:
فرایند تعریض معابر از شاخصها و عوامل متعددی تاثیر میپذیرد: نوع مالکیت اراضی و املاک، تجربیات و دانش مدیریت شهری، قوانین و مقررات، شرایط اقتصادی و میزان همکاری مالکین و شهروندان با نهادهای مدیریت شهری از جملع عوامل موثر و تعیینکننده هستند.
در شهرهای ایران «اتومبیل» نقش تعیینکنندهای را در این زمینه طراحی و اجرای معابر ایفاء مینماید و بواقع دخالت در بافتهای ارگانیک شهری نیز همزمان با رونق تردد اتومبیل در شهرها آغاز شده است.
هر چند بیش از 8 دهه از تهیه و اجرای اولین طرحهای توسعه شهری در ایران میگذرد، با این وجود اغلب معابر شهری بخصوص در بافتهای قدیمی شهرها برای تردد و عبور و مرور نیاز به اصلاح و تعریض دارند.
کمتر طرح توسعه شهری در ایران دیده شده است که در نقشههای کاربری اراضی و نقشه شبکه معابر پیشنهادی آنها برنامه تعریض و اصلاح برای معابر پیشبینی نشده باشد.
فرایند طراحی و اجرای معابر شهری در ایران قبل از آغاز این بحث لازم است اشاره شود که تا قبل از ورود اتومبیل به شهرها، شکل و اندازه معابر در ایران تابع شرایط توپوگرافی، اقتصادی، مالکیت اراضی و املاک و عواملی از این قبیل بود.
دوره هر طرح توسعه شهری در ایران10 سال است و با این شرایط شهرداری با توجه به بودجه در اختیار به زمانی بیش از 70 سال نیاز دارد!
بعنوان نمونه میزان 40 متر مربع از زمین (زمینی که باید از سند مالکیت کسر و به معبر مجاور الحاق شود) در طرح تعریض قرار دارد و مالک معمولا به دریافت امتیاز ایجاد 20 متر مربع کاربری تجاری در قبال 40 متر مربع زمین راضی میگردد.