چکیده:
علمای بلاغت همواره سعی بر فهم دریافت دلالتهای حقیقی واژههایی که معنای حقیقی سبک تمنی و ترجی را بیان میکند، داشتهاند. در همان زمان مشخص گردید که این سبک بیانی گاهی از معنایی به معنای دیگر مورد استفاده قرار میگیرد؛ و گاهی پیش میآید که این دو سبک بیانی با توجه به نوع متن کاربردشان جابهجا میشود؛ به طوری که این کاربردها به سادگی قابل تشخیص و تعیین نبودند، به گونهای که نزدیکی کاربرد معانی(تمنی و ترجی) به اندازهای است که گاهی ادوات این دو به جای یکدیگر به کار میروند، و این کاربرد نزد علمای بلاغت بسیار مشهور است. مسأله اصلی آن است که اهمیت زیباشناختی معانی این واژهها و ادوات را که در این دو سبک بیانی به کار میروند، تبیین شود، و چگونگی کاربرد آنها را در متن قرآن روشن شود. روش این مقاله کیفی و تکنیک تحلیل مصداقی در برخی از آیات قرآن است و از مباحث انتزاعی پرهیز شده است. نتیجه این بررسی آن است که ساختار زبانی، یک ساختار بیطرفانه در بیان و ارائه نیست و وقتی که این ساختار از یک ترکیب معنوی کوچک در ادات تمنی یا ترجی به کار میرود، محدود به آنها نمیشود بلکه میبایست ساختاری معنای تمنی و ترجی را در بر گیرد و معنای مورد نظر با توجه به نیاز ارائه شود.
خلاصه ماشینی:
٤٦/فصلنامه مط الع ات قرآني، سال دهم ، شماره ٣٩، پاييز ١٣٩٧ سبک شناسي تمني و ترجي در قرآن کريم از منظر زيباييشناسي دانشمندان علم بلاغت از روزگاران بسيار دور سعي کردند که دلالت هاي حقيقي براي اصل زباني دو کاربرد تمنا و ترجي را بفهمند، و به ويژه دريافتنـد کـه ايـن دو کـاربرد از معناي قراردادي خود خارج شده و در معاني ديگري به کار ميرود که ميتوان از کـاربرد واژه هاي آن در اين دو معنا، آن را دريافت کرد.
و از آن جمله است که آنان فرق ميان تمني و ترجي را نميدانند، در حالي که فرق ميان ايـن دو آشکار است ، بدين ترتيب که تمني براي کارهاي غير ممکن به کار ميرود؛ هماننـد ايـن گفتار: «ليت الشباب يعود»، و ترجي در کارهايي که امکـان وقـوع آن مـيرود، از ايـن رو است که نميگويند: «لعل الشباب يعود»، و به خاطر اين تفاوت است که نحويـون بصـره در جواب با قرار دادن «فاء جزاء» در جواب تمني بين اين دو فرق ميگذارند، مانند ايـن آيه کريمه : ﴿ياليتني کنت معهم فأفوزفوزاعظيما﴾(النساء/٧٣)، و کاربرد فاء در جـواب ترجـي را منع کردند و اين قرائت را ضعيف خوانده اند: ﴿لعلي أبلغ الأسباب أسباب السماوات فأطلع إلي إله موسي ﴾(غافر/٣٦-٣٧)، «أطلع » به صورت منصوب آمـده در حـالي کـه قرائـت مرفـوع آن ترجيح داده شده است (حريري، ١٩٩٩: ٣٠٤-٣٠٥).
تمناي حقيقي علماي بلاغت بين دو نوع از تمني فرق گذاشته اند: سبک شناسي تمني و ترجي در قرآن کريم از منظر زيباييشناسي /٤٧ ١- تمناي مستحيل (دست نيافتني) ٢- تمناي بعيد الوقوع که در هر دو اميدي به وقوع نيست و براي اين دو ادات اصلي قـرار داده انـد کـه ليـت ميباشد.