چکیده:
سیل یکی از مخاطرات طبیعی است و برای ایران که از لحاظ حادثهخیزی جز شش کشور اول دنیا میباشد از اهمیت خاصی برخوردار است. تحلیل شرایط همدید الگوهای گردش جوی، در شناسایی عوامل موثر بر وقوع بارشهای سنگینی که منجر به وقوع سیل میشود، بسیار حائز اهمیت است. در این پژوهش، از آمار روزانه و ساعتی دبی ایستگاه هیدرومتری مرغک و دادههای روزانه بارش ایستگاههای بارانسنجی حوضه و اطراف آن طی دوره آماری (1360- 1388) استفاده شد. برای مطالعه سامانههای سیلزا در حوضه بازفت، تاریخ وقوع سیل در حوضه استخراج گردید. سپس روزهایی که بارش فراگیر در قلمرو مورد بحث حادث شده و با تاریخ سیلهای اتفاق افتاده انطباق داشته مشخص گردید. در ادامه با انجام یک تحلیل خوشهای بر روی فواصل اقلیدسی دادههای فشار تراز دریا 487 سیل رخ داده، چهار الگوهای اصلی مشخص شد. بدین ترتیب این 4 الگو از لحاظ فشار تراز دریا، ارتفاع ژئوپتانسیل تراز 500 و 700 هکتوپاسکال، مولفههای باد، همگرایی شار رطوبت و امگا مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل همدیدی نقشهها نشان داد که به هنگام رخداد سیلاب، زبانههایی از کمفشارهای مدیترانهای و سودانی که دریای مدیترانه، سیاه و سرخ در تقویت آن نقش داشتهاند به سمت جنوبغرب ایران و حوضه بازفت گسترش یافتهاند. قرارگیری محورهای فرود بادهای غربی همراه با بریدههای کمفشار در این حوضه عامل اصلی ناپایداری شدید و بارشهای سنگین بوده است. نتایج حاصل از تحلیل تابع شار همگرایی رطوبت نیز نشان داد که بارشهای سیلزا عمدتاً نتیجه شارش رطوبت از دریاهای عمان، خلیج فارس، مدیترانه و نیمه شمالی دریای سرخ به سمت حوضه بازفت و انباشت رطوبت در این حوضه میباشد.
Flooding is a natural hazard. This phenomenon carries significant importance for Iran which is one of the world's six countries in terms of accident. Synoptic conditions of atmospheric circulation patterns are very important in identifying the risk factors that lead to flooding in heavy rainfall. This study used Morghak hydrometric station's daily and hourly discharge statistics as well as daily precipitation data from the rain gauge stations and surrounding area during the period of 1360- 1388. Flooding date in the basin was extracted in order to study the flood-causing system in BAZOFT basin. Then, days of widespread rainfall in the questioned territory which synchronized with the occurred flood date were determined. Afterwards, four main patterns were specified through a cluster analysis on Euclidean distance of flood data in 487 sea level pressure. Thus, these four patterns were analyzed in terms of sea level pressure, geopotential height at 500 and 700 hPa, wind components, moisture flux convergence, and Omega. The results of synoptic maps analysis showed that when floodwater occurs, low pressure tab of the Mediterranean and Sudan spread toward the south-west of Iran and BAZOFT basin. The Mediterranean, Black and Red seas have played a role in strengthening the aforementioned tabs. Positioning of western wind through axes with cut off low pressure in this basin is the main factor of severe inconsistency and heavy rainfall. The results of the analysis of the convergence of moisture flux showed that torrential rainfall was mainly a result of water flow from the Sea of Oman, the Persian Gulf, the Mediterranean and the northern half of the Red Sea to the BAZOFT basin and moisture accumulation in the basin.
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١: موقعیت حوضه بازفت در بین حوضه های آبریز ایران و حوضه آبریز کارون بزرگ Figur 1: Location of the studied area برای انجام این پژوهش از دو نوع پایگاه داده (محیطی و جوی) استفاده شد: اول پایگاه داده مربوط به رویداد محیطی، حاصل میان یابی مشاهدات بارش روزانه ٣٢ ایستگاه باران سنجی (داده های مذکور بر روی ٥٤٦ یاخته به ابعاد ٥×٥ کیلومتر، به روش کریجینگ میانیابی شد.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٦: میانگین بارش ماهانه و ضریب تغییرپذیری آن در حوضه بازفت (فصول بهار و تابستان ) Figure 6: Average monthly precipitation and its variability factor in the Bazoft catchment (Spring and Summer) با شروع دوره سرد سال ، با پسروی پرفشار جنب حاره ، بادهای غربی وارد کشور شده و تقریبا در سراسر این دوره بر هوای کشور غلبه دارند.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٧: میانگین بارش ماهانه و ضریب تغییرپذیری آن در حوضه بازفت (فصول پاییز و زمستان ) Figure 7: Average monthly precipitation and its variability factor in the Bazoft catchment (Autumn and Winter) به طور کلی میتوان گفت که توزیع مکانی در درجه اول از سامانه های سینوپتیک که ایران را تحت تاثیر قرار میدهند، مانند توده هوای مدیترانه و سرخ که از منابع رطوبتی کشور میباشد، همچنین ورود هوای سرد و خشک سیبری و اروپا که باعث سرد شدن هوا از قسمت های شمالی، شمال شرقی و شمال غربی میشود، تاثیر پذیرفته است ؛ و در درجه دوم این شرایط به وسیله عوامل محلی، از جمله منابع رطوبتی داخلی مانند دریای عمان و خلیج فارس و همچنین توپوگرافی محلی تشدید میشود.