چکیده:
توفانهای گردوغبار به ویژه در دههی اخیر به یکی از چالشهای مهم زیست محیطی به ویژه در منطقهی خاورمیانه شده است. شناسایی الگوهای گردشی که منجر به صعود و انتشار ذرات گردوخاک میشوند، روند تعداد روزهای غبارآلود و شبیه سازی مسیر حرکت توفان ها، به ویژه در نیمهی غربی کشور می تواند به آگاهی دقیقتر و البته پیشگیری موثرتر منجر شود. در این مطالعه، به منظور بررسی شرایط سینوپتیکی موثر بر رخداد توفانهای گرد وغبار در جنوبغرب ایران، به بررسی 500 روز دارای پدیدهی گردوغبار با منشا فرامرزی (کد 06) که مقدار دید افقی را به کمتر از 1 کیلومتر داده کاهش داده بود و با استفاده از اطلاعات ایستگاههای سینوپتیک اهواز، خرم آباد، ایلام و کرمانشاه در یک دورهی آماری سیزده ساله (2000-2012) پرداخته شده است. برای تحلیل آماری پدیدهی مذکور، در گام نخست، با بررسی دید افقی در چهار ایستگاه منتخب در سه طبقهی کوچکتر مساوی 2 کیلومتر، 2-4 کیلومتر و بیشتر از 4 کیلومتر و ترسیم توزیعهای فراوانی اندازه دید افقیهای کمتر مساوی 1 کیلومتر با استفاده از نرم افزار SMADA، روزهای دارای کمینهی دید افقی که دو ویژگی شدت و فراگیر بودن را بصورت توامان داشتند، انتخاب شدند. پس از دریافت دادههای دوباره پردازش شده و با استفاده از نرم افزار گردس نقشه های سطوح ژئوپتانسیلی، باد و فرارفت تاوایی تهیه و از نظر شرایط سینوپتیکی تحلیل شد. در ادامه، برای شناسایی منشا تولید گردوغبار و شبیهسازی مسیر حرکت این ذرات از روش پسگرد رویکرد لاگرانژی مدل هایسپلیت استفاده شد و به منظور ارائه ملموستر، مسیرهای افقی شبیهسازی شده بر روی گوگل ارث فراخوانی شدند. بررسی سینوپتیکی توفانهای گردوغبار مورد مطالعه نشان داد استقرار سلولهای کم فشار در مرکز کشور، موجب همگرایی و مکش هوا در سطح زمین شده و تاوایی منفی در جنوب عراق و تاوایی مثبت نسبتا قوی در نواحی داخلی ایران سبب تقویت حرکات سیکلونی و وزش باد شدید با جهت غربی در نواحی جنوب غربی ایران شده که این امر موجب انتقال گردوخاک از روی بیابانهای خشک مناطق مجاور به کشور شده است. بر اساس خروجی مدل هایسپلیت، برای سه توفان شدید گردوغبار مورد مطالعه، منشاهای تولید گردوغبار ورودی به منطقه، شامل مناطق خشک جنوب ترکیه، بیابانهای عراق و سوریه است که اغلب با جهات غربی و شمال غربی و با ارتفاع بالاتر از 1500 متر وارد منطقه شدهاند.
According to the definition of W.M.O., dust storms are storms which reduce the view visibility to lower than 1 Kilometer. So in this survey the synoptic conditions associated with the occurrence of dust storms in southwest of Iran, are analyzed. To investigate the factors influencing the occurrence of dust storms, 500 cases of dust phenomena (code:06) were selected and analyzed using 4 synoptic stations data (Ahwaz, Khoramabad, Ilam & Lorestan) for the spring and summer seasons in a period of 13 years (2000-2012). For statistical analysis of these phenomena, in the first step, dusty days were categorized in 3 catergories according to their view visibility: less than 2 Km, 2-4 Km and more than 4 Km. Then distribution frequency analysis tests using SMADA software were run for cases with view visibility of less than or equal to 1 Km and finally cases with view visibility of 500 meters which were also comprehensive and recorded in all selected stations were extracted. In next step, 3 dust storms which had been selected were analyzed. After receiving the NCEP/NCAR reanalysis data, using GRADS software, maps of geopotential heights, wind speed and vorticity advection were produced and analyzed. In order to identify the source of dust generation, tracing and simulating the path of dust particles, HYSPLIT model Lagrangian approach of backward trajectory was used. According to the findings of the synoptic analysis, in all 3 severe dust storms, existence of low pressure cells in the central regions of Iran, led to the convergence and air intake at near-ground levels and divergence at higher levels and negative vorticity in southern regions of Iraq and relatively strong positive vorticity in the Iran's central areas, resulting in cyclonic movements (dust catcher movements) in the southwestern regions of Iran. These conditions resulted in the transfer of dust from the dry desert areas of Iraq and high speed winds in the lower levels of dust particles in the region accelerated the transfer rate. Based on the HYSPLIT model outputs, major sources of dust generation included arid zones of Southern Turkey, Iraq and Syria deserts which entered the under studied areas from west and northwest directions.
خلاصه ماشینی:
بررسی سینوپتیکی توفان های گردوغبار مورد مطالعه نشان داد استقرار سلول های کم فشار در مرکز کشور، موجب هم گرایی و مکش هوا در سطح زمین شده و تاوایی منفی در جنوب عراق و تاوایی مثبت نسبتا قوی در نواحی داخلی ایران سبب تقویت حرکات سیکلونی و وزش باد شدید با جهت غربی در نواحی جنوب غربی ایران شده که این امر موجب انتقال گردوخاک از روی بیابان های خشک مناطق مجاور به کشور شده است .
گودی ١٢ (٢٠٠٦) در ارائه ی تصویری جهانی از مناطق دارای توفان های گردوخاکی ، عامل اصلی ایجاد توفان های گردوخاک تابستانی خاورمیانه را ناشی از وجود مرکز کم فشاری در جنوب ایران و یک مرکز پرفشار در نواحی شمالی شبه جزیره ی عربستان می دانند که سبب ایجاد بادهای شدید و مداوم موسوم به باد شمال 7- Wilkerson 8- Engelstaedter 9- Barnum 10- Seinfeld 11- Wang 12- Goudie بر روی این مناطق می شود.
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٣: خروجی مدل HYSPLIT در Google Earth و ردیابی پسگرد توفان گردوغبار توفان اول در نقشه ی تراز ٨٥٠ هکتوپاسکال روز پنجم جولای ٢٠٠٩ (شکل ٤، سمت چپ ) به عنوان یکی از شدیدترین توفان های گردوغباری که در کشور رخ داده و غبار آن حتی به شهر تهران نیز سرایت نموده ، خطوط هم فشار از وجود سیستم گسترده ی کم فشاری در نیمه ی غربی ایران ، شمال عراق و جنوب ترکیه حکایت می کنند و مرکز قوی این سیستم کم فشار بر روی نواحی مرکزی ایران قرار گرفته است .