چکیده:
پژوهش دربارهی مکانگزینی زیستگاههای باستانی در یک حوزه مطالعاتی گسترده، نیازمند مجموعهای بزرگ از اطلاعات و پردازش آنها با روشهای گوناگون است. بهرهگیری از عکسهای هوایی، تصاویر ماهوارهای، نقشههای تاریخی و جدید، کتابها و نوشتههای مربوط به حوزه مطالعاتی، همچنین مدیریت مناسب همهی دادهها و پی بردن به ارتباطهای میان محیط طبیعی و توزیع استقرارگاههای باستانی، با شیوههای سنجش از دور و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ، می-تواند یکی از راههای مهم مطالعات باستانشناسی باشد. این شیوه به باستانشناسان اجازه میدهد تا بدون انجام کارهای میدانی فرسایشی، مدیریتی روشمند را بر زیستگاههای باستانی داشته باشند. پژوهش حاضر با بهرهگیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، به شناخت پیوستگی میان جغرافیا و تاثیر آن در توزیع اکولوژیک زیستگاههای باستانی در استان اردبیل پرداخته است. با بررسیهای باستانشناسی که در این استان تا کنون انجام گرفته، 856 زیستگاه باستانی مربوط به دورههای گوناگون از جمله: پیش از تاریخی، آغاز تاریخی (دوره آهن)، تاریخی و اسلامی شناسایی شده است که مواد و جامعه آماری این پژوهش هستند. شیوهی انجام پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی و بهرهگیری از نرم افزارهای گوناگون مانند: Arc GIS، SPSS، Microsoft Excel و... است. برای تجزیه و تحلیل دادهها پس از تشکیل پایگاه دادهای، پراکنش استقرارهای باستانی شناسایی شده نسبت به متغیرهای شیب، ارتفاع، جهت شیب، نوع آب و هوا، فاصله از رودخانهها، پوشش گیاهی و نوع خاک بررسی شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که در پیوستگی و همبستگی میان پراکندگی زیستگاهها با عوامل اکولوژیک استان اردبیل، کاربری زمین یا پوشش گیاهی و شیب در میزان پراکنش استقرارگاهها بیشترین تاثیر را داشتهاند.
The study of archaeological sites location in the widespread investigated zone requires a large set of data and processing them with diverse methods. Using of aerial photographs, satellite images, historical and modern maps, books and other writings related to field of study, as well as proper management of all data and understanding the relationship between the natural environment and distribution of the archaeological sites remote sensing and geographical information systems (GIS) and can be one of the most important archaeological studies. This method allows archaeologists to conduct fieldwork and have systematic management on archaeological sites without heavily field works. This paper studies continuity between geography and its influence on the ecological distribution of archeological sites in Ardabil province. In the archaeological survey conducted in Ardabil province recognize more than 856 archaeological sites from different periods, including the pre-historic period proto historic (Iron age), historic and Islamic periods that are this paper’s statics populations and data.The method of this paper is descriptive and analytical with using of software’s such as geographical information systems: ArcGIS, SPSS, Microsoft Excel and atc. For data analysis, after establishing a database, distribution of archaeological sites have been identified with respect to variables such as slope, elevation, slope, type of weather, distance from the water source, vegetation and soil type. With accomplished analysis conducted, continuity and consistency between distribution of settlement with ecological factor were recognized the most important component in Ardabil province. The Most influence on distribution of settlement has land use and vegetation.
خلاصه ماشینی:
نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد که در پیوستگی و همبستگی میان پراکندگی زیستگاه ها با عوامل اکولوژیک استان اردبیل ، کاربری زمین یا پوشش گیاهی و شیب در میزان پراکنش استقرارگاه ها بیش ترین تأثیر را داشته اند.
کلید واژه ها: عوامل طبیعی، توزیع اکولوژیک ، زیستگاه های باستانی، سیستم اطلاعات جغرافیایی مقدمه عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی، پراکنش ، حوزه ی نفوذ، توسعه ی فیزیکی، ارتباطات و ظاهر سکونتگاه های انسانی تأثیر بسیاری دارند (سلطانی و علیقلیزاده ، ١٣٨٠: ٩٨)؛ بنابراین میتوان گفت ، تمدن واقعی بشر در بخش هایی از نواحی جغرافیایی که دارای آب وهوای مساعد و خاک حاصلخیز بوده ، پدیدار گشته است .
جدول ١- پراکندگی زیستگاه های باستانی، به تفکیک شهرستان ، مساحت و دوره در استان اردبیل {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢: پراکندگی زیستگاه های باستانی، به تفکیک شهرستان ، مساحت و دوره در استان اردبیل - ارتفاع : بر پایه ی جدول و نمودار فراهم شده در رابطه با نقاط ارتفاعی استان ، بیش ترین پراکنش زیستگاه های باستانی در ارتفاع های میان ١٠٠٠ تا ٢٠٠٠ متر قرارگرفته اند و هرچه به میزان ارتفاع افزوده میشود پراکنش مکان زیست بشر کم تر میشود؛ این به دلیل فراهم بودن شرایط زیستی بهتر در ارتفاع کم تر است که مردمان از گذشته تا به امروز به این موضوع توجه ویژه داشته اند.