چکیده:
بیمه عقد جدیدی است که به مفهوم رایج در فقه اسلامی پیشینه ای ندارد و در اجتماع
کنونی، تازه پا به عرصه حیات نهاده و به عنوان یک عقد مستقل و تابع قواعد عمومی
قراردادها قرار گرفته است که از موانع فقهی و حقوقی مبراست. مقاله حاضر درصدد است
با روش تحلیلی و توصیفی با استفاده از دیدگاه نوین فقهای امامیه در مشروعیت عقد بیمه
و با استفاده از ادله صحت عقود و عمومیت «اوفوا بالعقود» و «بنای عقلا» و «المومنون
عند شروطهم» آن را به عنوان عقدی مستقل و مشروع اثبات کند و آن را مبرا از غرر، ربا،
قمار، تعلیق دانسته، چرا که اکثریت علمای اهل سنت و عده ای از صاحب نظران عرصه
حقوق، در صحت عقد بیمه تردید کرده و آن را نامشروع و باطل قلمداد کردهاند و عقد بیمه
را عقد غرری، معلق و سفهی و... دانسته و معتقدند به دلیل عدم اطباق بیمه با یکی از
عقود معین، غیرشرعی و باطل و بی اثر است. این مقاله کوشیده تا با تحلیل فقهی قرارداد
بیمه آن را منبطق با عقودی مثل صلح، مضاربه و هبه معوض و ضمان بررسی کند و
استقلال این قرارداد را به عنوان عقدی صحیح و مشروع اثبات کند.
خلاصه ماشینی:
(موسوی خمینی، بیتا، ص449) ویژگیهای عقد بیمه 1- بیمه یک نوع عقد طبق ماده اوّل قانون بیمه، مقرّر میدارد: «بیمه عقدی است که به موجب آن یک طرف تعهد میکند در ازای پرداخت وجه یا وجوهی از طرف دیگر در صورت وقوع یا بروز حادثه، خسارت وارده را بر او جبران نموده یا وجه معینی بپردازد».
احتمال دارد که عقد مستقلی هم نباشد بلکه مصداقی از ضمان با عوض باشد لیکن عقد مستقل بودنش روشنتر است و از باب ضمان عهده هم نیست بلکه از باب التزام به جبران خسارت است، هرچند که آن را هم به نحو صلح میشود واقع ساخت و هم به صورت هبه معوض و هم ضمان معوض، لیکن این دلیل نیست بر اینکه بیمه یکی از اینهاست (موسوی خمینی، 1390، ص609).
شهید مرتضی مطهری(، مسئله داخل بودن بیمه در تحت عقد ضمان را بعید دانسته و میفرمایند: «در میان عقودی که ما در فقه داریم، یک عقد هست که احتمال اینکه اساساً بیمه داخل در آن باشد زیاد است و آن ضمان است، بیمه به عنوان یک معامله مستقل هیچ اشکالی ندارد، اساساً ضرورتی ندارد که اسمش را ضمان بگذاریم.
مهمترین دلایل مخالفان صحت عقد بیمه 1- جهل به عوضین در عقد بیمه عوضین یعنی قسط بیمهای که بیمهگذار و مبلغ بیمهای که بیمهگر میپردازد یا یکی از آنها مجهول است، از نظر فقهی چنین معاملهای باطل است زیرا غرر در عقود معاوضی و مالی موجب بطلان آن است و بیمه، عقدی معاوضی و مالی است که در آن مسامحه نیست و مهمترین دلیل بطلان غرر است که نهی النبی( است (حرّ عاملی، 1409، ج17، ص448).