چکیده:
از مباحث مهم در اصول تفسیر، مطالعه حجیت روایات تفسیری و انتخاب مبنا در مورد آن است. گروهی از دانشمندان معتقدند حداکثر نتیجه ی حاصل از خبر واحد، ظن و گمان است که به حسب اصل اولی، استناد نمودن به آن در احکام شرعی، حرام است. اما مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی اعتقاد به حجیت خیر واحد در تمامی عرصه ها یعنی هم در فقه و هم در غیر فقه مثل تفسیر دارد که عمده دلیل ایشان بنای عقلا در عدم تفکیک بین احکام عملی و غیر آن است؛ هر دلیلی که عمل به خبر واحد در فقه را حجت می شمارد، همان هم در غیر فقه قابل استفاده است و تقییدی در آن به جهت انحصار حجیت خبر واحد در فقه ندارد. بنابراین لزوم اثر شرعی داشتن یک قضیه –چنانکه برخی ادعا کرده اند-، ضرورت تمسک به خبر واحد محفوف به قرینه نیست و خبر واحد جامع شرایط اعتبار، در همه زمینه ها از جمله در تفسیر معتبر است. گرچه ایشان خبر واحد در موضوعات را حجت نمی داند؛ اما عمومیت ملاک حجیت خبر واحد، موضوعات را نیز شامل گردد. سیره عقلاء و روایات حجیت خبر واحد، عام بوده و دلیلی بر تقیید این عموم وجود ندارد.
خلاصه ماشینی:
اما مرحوم آیتالله العظمی فاضل لنکرانی اعتقاد به حجیت خبر واحد در تمامی عرصهها یعنی هم در فقه و هم در غیر فقه مثل تفسیر دارد که عمده دلیل ایشان بنای عقلا در عدم تفکیک بین احکام عملی و غیر آن است؛ هر دلیلی که عمل به خبر واحد در فقه را حجت میشمارد، همان هم در غیر فقه قابل استفاده است و تقییدی در آن به جهت انحصار حجیت خبر واحد در فقه ندارد.
این احتمال نیز بیشتر ممکن است که در واقع امثال سید مرتضی، خود را در زمان انفتاح باب علم و نزدیکی به زمان معصوم (علیهم السلام) میدیدند و اخبار واحد محفوف به قرینه برای آنان، برای فقهای بعدی غیر محفوف به قرینه حساب شده و طبق مبنای سید مرتضی، لا حجت میگردیده است (محمدی، شرح کفایة الاصول، 1385: 155).
مثلاً در دلیل روایی بر عدم حجیت خبر واحد، علاوه بر اینکه هر یک از روایاتی که مستند آنهاست، خبر واحد است، بر فرض قبول تواتر اجمالی روایات مذکور، قدر متیقن و قدر جامع و مشترک بین آنها، خبر واحدی است که مخالف با کتاب باشد؛ اما درباره خبری که مخالف کتاب و سنت باشد ـ که همین سلب کلی است ـ چیزی نمیگوید (خراسانی، کفایة الاصول، 1409: 295).
بنابراین اولاً خبرِ واحدِ ثقه مفیدِ علم عرفی است و ثانیاً مراد از علمی که در اکثر آیات و روایات به کار رفته است و مکلف را مأمور به تبعیت از آن نموده، علم عرفی است؛ در نتیجه حجیت خبر واحد در غیر فقه نیز ثابت میشود؛ زیرا علم عرفی و اطمینان به مسائل فقهی اختصاص ندارد.