چکیده:
شاه اسماعیل اول صفوی (۹۰۷-۹۳۰) پایه گذار و نخستین شاه دولت صفوی بود. حکمرانی شاه اسماعیل به دو دلیل نقطه عطفی در تاریخ ایران است. دلیل نخست این که پس از گذشت نهصد سال از انقراض شاهنشاهی ساسانیان؛ یک فرمانروایی پادشاهی متمرکز ایرانی توانست بر سراسر ایران آن روزگار فرمانروایی نماید. دلیل دوم، اعلام رسمی مذهب شیعه دوازده امامی بود. تغییر مذهب ایرانیان از تسنن به تشیع در طی سده های شانزدهم تا هجدهم میلادی به وقوع پیوست و ایران را به مرکز تشیع در جهان تبدیل کرد. پژوهش حاضر با شیوه توصیفی - تحلیلی با اتکا به منابع دست اول و تحقیقات جدید بر آن است تا رویکرد صفویان نسبت به مذهب در دوره شاه اسماعیل اول صفوی را مورد بررسی قرار بدهد. یافته های تحقیق نشان از آن دارد که شاه اسماعیل اول صفوی برای ایجاد یک هویت ملی و در راستای آن ایجاد یک دولت متمرکزتر و قویتری، اقدام به اعلام رسمی تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور کرد. شاه اسماعیل صفوی در راستای تغییر مذهب، نیاز عاجلی برای برقراری همگونی فکری از طریق ارشاد و تسریع اشاعه عقاید شیعی داشت که دست به اقداماتی در این زمینه کرد. مذهب شاه اسماعیل ویژگی ها و پیامدهای منحصر به فرد خود را داشت که میتوان به تعصب در مذهب و بت قرار دادن شاه اسماعیل از سوی پیروانش و پرستش وی و رواج خرافه گرایی و پیامدهای چون نفاق مذهبی در جامعه ایرانی و ایجاد دشمنی با همسایگان سنی را به دنبال داشت.
خلاصه ماشینی:
یافته های تحقیق حاکی از آن است که شاه اسماعیل اول صفوی برای ایجاد یک هویت ملی و در راستای آن ایجاد یک دولت متمرکزتر و قویتری، اقدام به اعلام رسمی تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور کرد.
در راستای اعلام مذهب شیعه به عنوان دین رسمی کشور موجب اعتراضاتی شد که مجازاتی را به دنبال داشت و شاه اسماعیل صفوی در راستای تغییر مذهب ، نیاز عاجلی برای برقراری همگونی فکری از طریق ارشاد و تسریع اشاعه عقاید شیعی داشت که دست به اقداماتی در این زمینه کرد.
اعلام تشیع اثنی عشری یا دوازده امامی در ١٥٠١ / ٩٠٧ به عنوان مذهب رسمی کشور تازه تأسیس صفویه که هنوز پایه های خود را تحکیم نکرده بود، از سوی شاه اسماعیل در تبریز مهم ترین تصمیم او بود.
روش های شاه اسماعیل اول صفوی برای تغییر مذهب مردم ایران آشکار است که برقراری تشیع در کشوری که حداقل به طور رسمی قسمت اعظم جمعیت آن سنی بودند بدون بروز مخالفت یا بدون تعقیب و آزار کسانی که از قبول آن خودداری میورزیدند، میسر نبود.
از عوامل مهم در تغییر مذهب از سویی شاه اسماعیل اول صفوی، از تسنن به تشیع را چنین میتوان بیان کرد که وی با تکیه بر یک ایدئولوژی مذهبی پویا بتواند بر مشکلات اولیه غلبه کند و این عمل تمایز آشکاری بین دولت صفویه و امپراطوی عثمانی که قدرت عمده جهان اسلام در قرن ١٦ م .