چکیده:
این روزها اسکان غیررسمی به نمادی از فقر و آسیبهای اجتماعی بدل شده است. مقالهی حاضر با اتکا به رویکرد کیفی و با تحلیل مصاحبههایی با 25 شهروند مشهدی - که به روش نمونهگیری نظری برگزیده شده بودند-، انجام شده، در صدد واکاوی ادراک و تفسیر شهروندان مشهدی نسبت به سکونتگاههای غیررسمی و ساکنان این اجتماعات است. این تحلیل نشان داد مشارکتکنندگان ذهنیت و تلقی اجتماعی متنوعی از ساکنانِ های غیررسمی دارند. گروهی آنها را بهعنوان افرادی مهربان و دلسوز، ساده زیست، کم توقع، سخت کوش و مورد اعتماد میشناسند و گروهی دیگر آنها را دروغگو، تنبل، خلافکار، خشن، بی هدف و غیرقابل اعتماد میپندارند. مشارکتکنندگان از وجود مشکلات مختلف خانوادگی، کالبدی و مسکن، اعتیاد به مواد مخدر، جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی، آموزشی، اخلاقی، امنیتی، بهداشتی، اقتصادی، فرهنگی و تفریحی، سیستم دولتی و زیرساختی و مسائل کودکان اطلاع داشته، برای این مشکلات تبیینهای درونی یا بیرونی نیز دارند. برآیند پیشنهادهای مشارکتکنندگان برای رفع یا تقلیل مشکلات، آن است که اتکای صِرف بر ظرفیت و حمایت سازمانهای دولتی کافی نیست و رفع این مشکلات نیازمند مشارکت و ارتباط میان سه سطح میانه (تشکلهای مردم نهاد)، خرد (ساکنان منطقه) و کلان (حاکمیت و سیاستگذاری دولتی) است.
These days, informal housing has become a symbol of poverty and social harm. Relying on a qualitative approach, the present article analyzes 25 interviews with Mashhad citizens who were selected by theoretical sampling method. This research seeks to explore the perception and interpretation of Mashhad citizens regarding informal settlements and their residents of these communities. Our analysis showed that the participants had a variety of perception of informal residents. Some consider them as kind and compassionate, having simple lifestyle with low expectations, hardworking and trustworthy, while from other interviewees’ point of view the informal residents are liar, lazy, delinquent, violent, aimless, and unreliable people.
Participants were aware with internal or external explanations relying on various difficulties in family, housing and infrastructure, Drug abuse, education and cultural, Livelihood and security, health and recreation, children's issues , and those related to state systems, for this purpose. They also have problems with internal or external explanations. Participants suggest that for solving or reducing the problems is not enough to rely simply on the capacity and support of state agencies, and that, addressing these problems requires participation and communication between the factors at three levels, including micro (residents of the region) middle (NGOs), and macro (government and government policy making) levels.
خلاصه ماشینی:
برای رفع یا تقلیل مشکلات در سکونتگاههای غیررسمی تنها شناخت مشکلات این مناطق کافی نیست، بلکه شناخت و تحلیل فرهنگ در سطح ذهنی یعنی نگرشی که مردم ساکن در شهر نسبت به اجتماعات غیررسمی لازم است و میتواند بهعنوان یکی از عناصر مهم مداخله در سکونتگاههای غیررسمی مد نظر قرار گیرد در همین راستا با آگاهی از نگرش مردم، رفتار آنان قابل پیش بینی میشود.
برخی از مطالعات هم به رفتار و نگرش ساکنان درهای غیررسمی پرداختهاند، نظیر "مطالعه نگرشها و رفتارهاي اجتماعي- فرهنگي زنان حاشيهنشين (مورد مطالعه: شهرک سعدي شيراز)" (نقدي و زارع، 1392) و "نگرشی بر مشکلات حاشیهنشینی در اصفهان از دید ساکنان منطقه ارزنان" (قجاوند و نوابخش، 1386) و "بررسی رفتارهای حاشیهنشینها" (رشیدی آلهاشم و سلیمانی، 1391).
روش تحقیق اين پژوهش با رویکرد کیفی و نگاهی جامعهشناختي، ذهنیت شهروندان مشهدی را نسبت به پديدۀ سکونتگاههای غیررسمی و ساکنان این مناطق تحلیل میکند هدف از رویکرد کیفی در تحقیقات، ایجاد درکی از زندگی اجتماعی و کشف چگونگی شیوه خلق معنی توسط افراد در شرایط طبیعی است (Neuman, 2006: 184).
- رفتار و اطلاعات فردی: منظور شهروندان مشهدی از وجود مشکلات اجتماعی و فرهنگی که در رفتار فردی و زندگی شخصی ساکنانِ سکونتگاههای غیررسمی دیده میشود عبارتست از: عدم آگاهی از چگونگی رفتار در محیطهای عمومی، بی اطلاعی از عواقب ساخت خانههای غیراستاندارد و غیرقانونی، عقب بودن از علم و تکنولوژی، ریختن آشغال در خیابان، تقلید از ماهواره و ساکنانِ بالای شهر، مقایسه زندگی خود با دیگران در فضای مجازی، فرزندآوری برای گرفتن یارانه بیشتر، مصرف تظاهری (خرید لباس و گوشی و ماشین و رسیدگی به شکل ظاهری) و بیاعتنایی نسبت به برنامههای فرهنگی برای کاهش تولید مثل.
تبیین مشکلات سکونتگاههای غیررسمی و ساکنان آن از منظر شهروندان مشهدی تبیین مشارکتکنندگان از مشکلات این افراد عمدتاً در چهار حوزه فردی، مدیریتی، اقتصادی و فرهنگی- اجتماعی است.