چکیده:
درباره آیه 16 اسراء، سه شبهه مطرح است. تمرکز صرف بر رفع شبهات، بدون توجه به غرض اصلی آیه، ضمن تقلیل برداشتها، نحوه پاسخگویی به شبهات را دچار مشکل میکند. این مقاله ضمن نقد آراء مفسران پیرامون شبهات سهگانه، آیات مربوطه را به روش تحلیلی بررسی نموده و به این شبهات پاسخی متفاوت داده است. در ادامه با تمرکز بر غرض اصلی خدای متعال در این آیه، به بحث قانون هلاکت اقوام پرداخته شده است و مادیگرایی بهعنوان علت اصلی هلاکت اقوام، ابتدا جامعه را به کفر به پیام رسولان علیهم السّلام و سپس بهسوی فسق منبعث از رفاهزدگی سوق داده، در نهایت به تحقق عذاب الهی در دنیا و عقبی منجر خواهد شد. این کنکاش در نهایت هدایت امیال و عقاید را بهعنوان اساس سیاستگذاریهای تربیتی یک جامعه، مورد تاکید قرار میدهد.
خلاصه ماشینی:
پيشينه پژوهش تتبع در آثار بيش از 30 تن از مفسران متقدم نشان ميدهد جامع البيان، نخستين اثري است که در آن به بحث کلامي در خصوص شبهه دوم آية 16 إسراء پرداخته است (طبري، 1412: 15 / 43 ـ 42) سپس در تفسير آيات الاحکام براي نخستين بار به هر سه شبهه توجه شده و مختصر توضيحاتي ارائه گرديده است (جصاص، 1405: 5 / 18) پس از اين دو، سيد مرتضي نيز در أمالي خود به دو شبهه نخست پرداخته است.
(سيد مرتضي، 1377: 1 / 4 ـ 1) نگاشتههاي او به جهت بحث کلامي، نظم و تفصيل و تنوع آراء از جامعيت بيشتري برخوردار است، به نحوي که أمالي سيد مرتضي در کنار تفسير آيات الاحکام جصاص دربردارنده همه اقوال رايج تا به امروز بوده و ميتوان گفت پس از او و هم عصرانش، نوآوري خاصي در آثار تفسيري، نسبت به شبهات آيه 16 إسراء صورت نگرفته است.
(مکارم شيرازي، 1374: 12 / 60) نقد و بررسي پاسخهاي مفسران پيرامون شبهات آيه 16 سوره إسراء با توجه بهگونهشناسي انجام گرفته بهطور کلي ميتوان اظهار داشت که با وجود اتفاق نظر نسبي در پاسخهاي فوق، اما تفاوت در نحوه تحليل و تبيين موضوع و نيز تأکيد برخي مفسران بر صحت وجوه ديگر، نشاندهنده عدم اتقان پاسخها و در نتيجه باقي ماندن اختلافها است.