چکیده:
معرفت و شناخت در متون پهلوی همانند اوستا، در واژة 'خرد' تبلور يافته است؛ در این متون، اورمزد سرچشمة خرد و دانایی است و با خرد همه آگاه خود، آغاز و پایانِ آفرینش را رقم میزند. در متون پهلوی، بهمن یا اندیشة نیک، نخستین امشاسپندی است که اهورامزدا آفریده و بوسیلة او کُنش خود را در آفرینش تحقق میبخشد. همچنین، بهمن نماد و تجلی خرد همه آگاهِ اورمزد بر آفریدگان است که انسان بواسطة بهره مندی از آن، به شناخت دین و اورمزد نايل میشود. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تأمل در چیستی مفهوم معرفت و اقسام آن در متون پهلوی میپردازد و چگونگی پیوند آن را با اخلاق و تربیت واکاوی ميكند. زیست اخلاقی بعنوان هدف غایی در دین زرتشت، در متون پهلوی در واژة پیمان یا میانه روی محقق میگردد. اساس این فضیلت اخلاقی بر معرفت مبتنی است. افزون بر این، در متون پهلوی تربیت سنگبنای پرورش آسن خرد (خرد ذاتی)، خردمندی و گزینش فضايل اخلاقی است؛ بنابرین معرفت در متون پهلوی سرشت و غایتی اخلاقی دارد و از اینرو یکی از انواع حکمت خالده (جاویدان خرد) بشمار می آید.
Knowledge has been manifested in Pahlavi texts, such as Avesta, in the word “wisdom”. In such texts, Ahura Mazda is the origin of wisdom and knowledge and controls the beginning and end of creation in the light of His Omniscient wisdom. In Pahlavi texts, Bahman or good thought is the first Amoša Spenta that Ahura Mazda created and, in this way, actualized His role in creation. Moreover, Bahman is the symbol and manifestation or Ahura Mazda’s Omniscient wisdom of His created things through which Man attains the knowledge of religion and Ahura Mazda Himself. Additionally, moral life, as the ultimate goal in Zoroastrianism is realized in Pahlavi texts in the word pledge or moderation. This moral virtue is based on knowledge. In Pahlavi texts, training is also the foundation of developing asn kherad (intrinsic wisdom), wisdom, and adopting moral virtues; therefore, it is considered to be one of the different types of perennial wisdom). Following a descriptive-analytic method, the present study investigates the concept of knowledge and its different types in Pahlavi texts and analyzes the quality of its unity with morality and education.
خلاصه ماشینی:
رهیافتی به مفهوم معرفت در متون پهلوی و چگونگی پیوند آن با اخلاق و تربیت( شیدا ریاضی هروی، مسعود صفایی مقدم، محمدجعفر پاکسرشت، شهرام جلیلیان چکیده معرفت و شناخت در متون پهلوی همانند اوستا، در واژة «خرد» تبلور يافته است؛ در این متون، اورمزد سرچشمة خرد و دانایی است و با خرد همهآگاه خود، آغاز و پایانِ آفرینش را رقم میزند.
همچنين اگرچه در پژوهشهای دیگری چون «مفهومشناسی و جایگاه بهمن در متون اوستایی و پهلوی بمثابه صادر اول در حکمت اشراقی» (بلخاری قهی، 1398)، «جایگاه امشاسپندان در جهانشناسی مزدایی و نقش آن در سلوک فردی» (لاجوردی، 1396) و «سرچشمههای اندیشة بهمن یا صادر اول شیخ اشراق» (مفتونی و درودی جوان، 1397) سعی شده است به مفهوم خرد از وجهی فلسفی نگریسته شود اما این پژوهشها نیز بیشتر بر جایگاه بهمن (اندیشة نیک) بعنوان نخستین تجلی اورمزد بر آفرینش، در سلسله مراتب وجودی جهانشناسی مزدایی و مقایسة آن با حکمت اشراق سهروردی متمركز بودهاند.
بنابرین بر اساس آنچه در متون پهلوی در مورد بهمن امشاسپند آمده است، میتوان گفت بهمن، در کارکرد دوم خویش، زمانیکه خرد اورمزد را به زرتشت و دیگر انسانها میبخشد و آنها را به معرفت میرساند، زمینه را برای هدایت، درک و پذیرش دین زرتشت که خود همسنگ با خردمندی و دانایی است، فراهم میسازد.
به سخن دیگر، بهمن، آسنخردی که از اورمزد دریافت کرده است را به انسانها ارزانی میدارد که همان نیروی اندیشه و خردورزی در انسان است؛ بنابرین یکی دیگر از کارکردهای بهمن امشاسپند را میتوان اعطاي آسنخرد به انسانها دانست؛ از همین روی در بندهش (فصل 11 بند 164) آمده است: آسنخرد و گوشسرود خرد نخست بر بهمن پیدا بود ...