چکیده:
یکی از ویژگی های مهم و متمایزکننده دیوان خاقانی، انعکاس باورهای مختلف مردم، از آداب و رسوم اجتماعی و فرهنگی مردمان آن روزگار تا بازی های کودکانه و اعتقادهای خرافی رایج در بین مردم جامعه زمان خود است. باورهای عامه و گاه خرافی که در روزگاران گذشته برای درمان بیماری های مختلف تجویز می شده، در بین آثار کهن ادب فارسی، بیش از همه در دیوان خاقانی شروانی بازتاب پیدا کرده است. یکی از این اعتقادهای کهن طبی در مداوای گزیدگی حیوانات و حشرات و درمان برخی بیماری های دیگر همانند طاعون و قولنج، استفاده از خروسی بوده است که پیش از ذبح، آن را دوانده و خسته کرده باشند. البته در کتاب های طبی عامه و سنتی قدیم، شیوه های مختلفی برای استفاده از آن آورده شده است. افزون بر این، در باورهای گذشتگان، دواندن خروس پیر، یا سایر حیوانات قبل از ذبح، سبب لطیف شدن گوشت آن ها می شده است. در این تحقیق، موارد مذکور بر پایه بیت هایی از دیوان خاقانی تبیین و بررسی شده است
One of the distinguishing features of Khaghani’s Divan is the reflection of various people’s beliefs, socio-cultural customs of the people of that time including childish games, and superstitious beliefs .The popular and sometimes superstitious beliefs that have been prescribed in the past for the treatment of various disease have been reflected among the ancient Persian literary works especially Khaghani’s Divan. One of these ancient medical beliefs about the treatment of animals and insects bites and stings, the treatment of some other disease, such as plague and colic, was the use of a tired cock which has run a lot before Dhabihah. In Folk medical and traditional books, different ways have been examined in order to use them in the case of this medical belief. To make run the old cock with other animals, however and according to ancient beliefs makes their meat tender. This research investigates these cases based on verses of Khaghani’s Divan.
خلاصه ماشینی:
در اين تحقيق به دواندن خروس قبل از کشتن ، به عنوان يک باور کهن عامۀ پزشکي در ديوان خاقاني پرداخته شده و بر پايۀ کتاب هاي مختلف طبي زواياي مختلف دواندن خروس و خاصيت هاي متصور براي آن شرح و تبيين شده است .
در کتاب اکسير اعظم ، در بيان داروهايي که براي بيماري قولنج مفيد است ، آمده است : «و خروس سياه رنگ پير را بدوانند تا آنکه مانده شود پس ذبح کرده مهرا بپزند و در اثناي طبخ صره به سفايج و قرطم نيم کوفته اندازند و به مصالح خوشبو ساخته بنوشند»٢ (ناظم جهان ، ١٣٨٧: ٣/ ٣٢٩).
عين همين مطالب در برخي کتاب هاي طبي ديگر نيز براي درمان قولنج آمده است : «و همين است علاج قولنج که به سبب ثفل يابس ٣ باشد و خروس سياه رنگ سير را بدوانند٤ که مانده شود، پس از آن ذبح کنند و مهرا بپزند و به مصالح خوش بو ساخته بنوشند بسيار مفيد بود» (محمدصادق عليخان ، ١٣٢٣: ٢٠٦).
علي بن محمد حسيني در کتاب قانون العلاج ، همين دستور را براي درمان زخم هاي طاعون تجويز کرده است : بعد از شرط نمودن ٩ موضع طاعون هرگاه يک عدد خروس بچه را دوانيده تا آن قدر که خسته گردد بعد شکمش را دريده گرماگرم به همان موضع ضماد نمايند که سميت ماده را جذب نموده و بسي نفع خواهد بخشيد (حسيني تبريزي، ١٣٨٢: ٧٩).
٤. دواندن خروس براي نازک و لطيف شدن گوشت آن همان گونه که پيش از اين آورده شد، دو بيت ديگر در ديوان خاقاني وجود دارد که در آن نيز به دواندن خروس پيش از کشتن اشاره شده است .