چکیده:
در بین مدافعان تفسیر اجتهادی در مورد حیطه و دایره حجیت عقل در تفسیر قرآن، اختلاف نظر وجود دارد. در این تحقیق برآنیم تا قلمرو حجیت عقلمنبع را در تفسیر المیزان بهعنوان یکی از مهمترین تفاسیر اجتهادی فریقین بررسی نماییم. برای تحقق این منظور، ابتدا مراد از عقل و گونههای آن (عقلمنبع و عقلمصباح) روشن گردید، و بر اساس آن تفسیر اجتهادی قرآن به سه گونه نقلگرا، عقلگرا و کشفگرا تقسیمبندی شد، و با عنایت به این که عقلمصباح و کشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، لذا بحث را در مورد قلمرو عقلمنبع ادامه داده و به بررسی گونههای تفسیر اجتهادی عقلگرا یعنی بدیهیات عقلی، برهانهای عقلی، مبانی کلامی، فلسفی و علمی و مدرکات عقل عملی در المیزان پرداختیم. نتیجه آن شد که همه گونههای تفسیر اجتهادی عقلگرا در تفسیر المیزان مطرح شده است؛ بنابراین از دیدگاه مؤلف المیزان قلمرو حجیت عقلمنبع در تفسیر قرآن، شامل همه گونههای یادشده میباشد.
There is difference of opinion among the proponents of jurisprudential interpretation concerning the domain and scope of reason in Qur’an interpretation. In this research we intend to examine the dominion of the authority of reason in Tafsir al-Mizan as one the most significant jurisprudential interpretations of the two major sects (of Shi’a and Sunni). To this end, first what is intended by reason and its types (reason as the source and reason as beacon) are clarified and accordingly the jurisprudential interpretation of the Qur’an are divided into three groups of traditionist, rationalist, and functionalist. Due to the fact that the reason as beacon and intuition were specifically out of the scope of this article, we continued the discourse in the realm of reason as the source and proceeded to examine various types of rationalist jurisprudential interpretation, i.e., the rationally evident; rational proofs; theological, philosophical, and scientific fundamentals, and the objects of perception of practical intellect in Al-Mizan. It was concluded that all types of rationalist jurisprudential interpretations are brought up in Tafsir al-Mizan; therefore, from the viewpoint of the writer of Al-Mizan the authority dominion of the reason as the source in the interpretation of the Qur’an includes all the above-mentioned types.
خلاصه ماشینی:
براي تحقق اين منظور، ابتدا مراد از عقل و گونه هاي آن (عقل منبع و عقل مصباح ) روشن گرديد و بر اساس آن ، تفسير اجتهادي قرآن به سه گونه نقل گرا، عقل گرا و کشف گرا تقسيم بندي شد، و با عنايت به اينکه عقل مصباح و کشف و شهود، تخصصاً از عنوان مقاله خارج بود، ازاين رو بحث را در مورد قلمرو عقل منبع ادامه داده و به بررسي گونه هاي تفسير اجتهادي عقل گرا، يعني بديهيات عقلي، برهان هاي عقلي، مباني کلامي، فلسفي و علمي و مدرکات عقل عملي در الميزان پرداختيم .
تفسير اجتهادي نقل گرا در اين نوع از تفسير، عقل مصباح با استفاده از مطالب قطعي يا اطمينان آور منبع وحي که شامل آيات و روايات معتبر مي شود و پس از جمع بندي آنها، مراد جدي خداوند را کشف مي نمايد.
علامه طباطبايي در ذيل آيه شريفه «إن الله اصطفي آدم و نوحا و آل إبراهيم و آل عمران علي العالمين » (آل عمران : ٣٣) آورده است : «در اين آيه مي فرمايد آدم و نوح و آل ابراهيم و آل عمران را برگزيده است ، ولي ممکن است به حکم آيات بسياري از قرآن ، خود ابراهيم و ساير انبيا هم که از مسير اسحاق پديد آمده اند و قرآن در بسياري از آيات - که حاجت به نقل آنها نيست - منقبت و علوّ شأن و مقام ايشان را مطرح نموده است ، نيز برگزيده شده باشند؛ زيرا اثبات شيء نفي ما عدا نمي کند.
(همان ، ج ١: ص ٧-٨) اما در عين حال ، مرحوم علامه به صراحت از دستاوردهاي مسلّم و يقيني علوم تجربي به عنوان منبعي براي تفسير برخي از آيات کريمه که در آنها اشارات علمي وجود دارد، سود جسته است .