چکیده:
«حرم» از مفاهیم بنیادی در سیره پیامبر اسلام6 است. در حجاز عصر پیامبر سه سکونتگاه شهری مکه، مدینه و طائف وجود داشت. پیامبر دو شهر مکه و مدینه و به قولی طائف را «حرم» تعیین کردند. مفهوم «حرم» برای اعمال مجموعهای از قوانین و مقررات خاص و تا حدودی سختگیرانه، جهت حفظ و نگهداری گیاهان و جانوران وضع شده بود. مسئله اصلی پژوهش این است که مفهوم حرم چه تأثیری بر حفظ محیط زیست شهرهای حجاز داشته است؟ و اینکه با توجه به مشکلات زندگی شهر معاصر بر محیط زیست، آیا امکان استفاده از این مفهوم دینی برای حفظ محیط زیست وجود دارد؟ در این نوشتار با توجه به روایات موجود و بررسی متون تاریخی روشن شد که تعیین حرم و وضع مقرراتی مانند ممنوعیت قطع درختان، شکار و ترساندن حیوانات و نیز از بین بردن گیاهان تأثیر بسیاری بر حفاظت از محیط زیست طبیعی شهرهای عصر پیامبر داشته است. همچنین با توجه به وضع ناگوار محیط زیست شهری در کشورهای جهان سوم بهویژه در کشورهای اسلامی، جستجوی راهکارهایی جهت حفظ و نگهداری طبیعت در این کشورها ضروری و گریزناپذیر به نظر میرسد. از اینرو به نظر میرسد بسط قوانین حرم به دیگر سکونتگاههای شهری در جهان معاصر میتواند نقش مهمی در حفاظت از محیط زیست و میراث طبیعی پیرامون شهرها داشته باشد.
“Sanctuary” is of the fundamental concepts in Islam Prophet (PBUH) Sirrah. There were three urban settlements of “Mecca”, “Medina” and “Ta’if” in Hijaz of the Prophet’s era. The Prophet set two cities of Mecca and Medina and the so-called Ta’if as the sanctuary. The concept of “sanctuary” had been laid down to apply special and to some extent strict rules and regulations to preserve plants and animals. The main issue of this research is that what effect had the sanctuary concept on preserving Hijaz cities environment? And due to problems of contemporary city life on the environment, is it possible to use this religious concept for preserving the environment? In this article according to the existing narratives and considering the historical texts, it became clear that determining the sanctuary and applying regulations such as the prohibition of cutting trees down, hunting and scaring animals and also destroying plants, has had a huge impact on preserving the natural environment of the cities of prophet’s (PBUH) era. Moreover, due to the poor condition of the environment in third world countries especially in Islamic countries, it seems necessary and inevitable to seek ways of preserving the nature of these countries. Thus, it seems that expanding sanctuary regulations to other urban settlements in the contemporary world can play an important role in preserving the environment and natural heritage around the cities.
خلاصه ماشینی:
مسئله اصلي پژوهش اين است که مفهوم حرم چه تـأثيري بـر حفـظ محـيط زيست شهرهاي حجاز داشته است ؟ و اينکه با توجه به مشکلات زندگي شهر معاصر بـر محيط زيست ، آيا امکان استفاده از اين مفهوم ديني براي حفـظ محـيط زيسـت وجـود دارد؟ در اين نوشتار با توجه به روايات موجود و بررسي متون تـاريخي روشـن شـد کـه تعيين حرم و وضع مقرراتي مانند ممنوعيت قطع درختان ، شکار و ترسـاندن حيوانـات و نيز از بين بردن گياهان تأثير بسياري بر حفاظت از محيط زيست طبيعي شهرهاي عصر پيامبر داشته است .
در اين مقاله ضمن بررسي تأثير «حرم » در حفظ و نگهداري منـابع طبيعـي و محـيط زيست اطراف سکونت گاه هاي انساني ، ضرورت بسط و به روزسازي قوانين و مقررات حاکم بر حرم جهت حفاظت محيط زيست شهرها و امکـان تسـري و بسـط تئوريـک مفهوم حرم مورد بحث قرار گرفته و نظريه هايي بر پايه و مسـتند بـه سـيره پيـامبر ارائه شده است .
به اين ترتيب ، ضرورت تغيير در نگـرش انسـان هـا نسبت به محيط زيست و رفتار بهتر با آن و نيزکارکرد مثبتي که اجراي قوانين حـرم بـر مکه ، مدينه و طائف و علي الخصوص دو شهر اول گذاشته ، مشـوقي بـراي بسـط ايـن مفهوم به ديگر شهرها خواهد بود.
بر اين اساس امکان بسط تئوريک مفهوم حـرم بـه ديگـر شـهرها و تعيـين حريم براي آنها در جهت حفظ محيط زيست شهرها امکان پذير است .