چکیده:
تصوف، جریانی اسلامی است که در میان اکثریت اهل سنّت آغاز شد و فراز و نشیبهای فراوانی را پشت سر گذاشت. صوفیان ایران، که در اواخر دوران صفویه منزوی شده بودند، کوشیدند با «تجدید عهد با گذشته» به حیات کمرمق خود جانی دوباره ببخشند. از پیشروان این نهضت، نورعلیشاه اصفهانی (متوفای 1212 ه.ق.) بود که با عنوان «شیخالمشایخ» سلسله نعمتاللهیه، شاگردانی در دامان خود پرورانید. از آنجا که گزارشها و قضاوتهای تاریخی درباره او بسیار متفاوت بلکه متناقض است، بازخوانی شخصیت دینی او، آثار، شاگردان و اندیشههایش در منابع صوفیه و غیرصوفیه ضرورتی انکارناپذیر است. زیرا از یک سو مخالفان او، از فقهای دوراناند و از سوی دیگر، رویارویی با همه یا بخشی از داشتههای دینی و معنوی او بسیار دشوار است. بنابراین، در این پژوهش میکوشیم با مطالعه کتابخانهای، زندگی، آثار، شاگردان، مریدان و باورهای نورعلیشاه اصفهانی را توصیف و تحلیل کنیم و با بازخوانی تاریخ به شناخت دقیقتری از او دست یابیم. از همینرو، با دوری از بحث و نزاع، تاریخ و عقاید وی را در منابع صوفیه و غیرصوفیه بررسی میکنیم و نشان میدهیم بر پایه گزارشهای تاریخی و محتوای آثار او و شاگردانش، این قضاوتها بیشتر بر پایه غلبه پیشداوریها بوده و به افراط و تفریط انجامیده است.
Sufism is an Islamic current which started among the majority of Sunnies and underwent so many ups and downs. Sufies in Iran, who have been isolated in late Saffavid reign, "renewing the past covenant" made effort to revive themselves. Of the pioneers of this movement, Nour Ali Shah Isfahani (d. 1212 H) can be named who, as Sheikh Al-Mashayekh (the Greatest Sheikh) in Ne'matullahieh dynasty, trained a number of students. Since the historical reports and judgements regarding him are various but contradictory, rereading his religious character, works, pupils and thoughts in Sufi and none-Sufi sources are undeniably necessary. Because on the one hand his opponents are of the jurists of the time and on the other hand opposing all or part of his religious and spiritual power is no easy task. Thus, in this article, it is tried to describe and analyze Nour Ali Shah Isfahani's life, works, pupils, followers and beliefs applying library-based approach aimg to achieve more exact understanding of him through rereading the history. To do so, avoiding any kind of argument and dispute, his belifes and history is investigated in Sufi and none-Sufi sources and taking historical reports and the content of his works as well as his students into account it is shown that these judgements have mostly been based on pre-judgements and have led to extremes.
خلاصه ماشینی:
با اين حال ، صـاحب اصـول الفصـول برخي از عالمان منصف و حقيقت جو را ستوده و ايشان را در زمره شيفتگان نورعليشاه آورده و معتقد است چون حقيقت برايشان آشکار شد، شب ها با لباس مبدل بـه خـدمت او رفته و پس از دريافت اذکار و اوراد و اشتغال به طاعات و عبادات ، بـه مراتـب عاليـه دست يافته اند (هدايت ، بيتا: ر ٥٩٥).
تفسير سوره حمد و بقره با نظم فارسي؛ نسخه چاپي اين اثـر در مجموعـه اي از آثار نورعليشاه اصفهاني در انتشارات خانقاه نعمـت اللهـي تهـران بـه سـال ۱۳۵۰ ه .
مشخصات نسخه هاي خطي اين تفسير نيز در برخي منابع آمده اسـت (درايتي و ديگران ، بيتا: ٧١٦/٨ و ٧٣٦).
۸. شرح منظوم خطبة البيان ؛ نسخه چاپي اين اثر، در مجموعه اي از آثار نورعليشاه اصفهاني منتشر شده و نسخه هـاي خطـياش نيـز در برخـي منـابع آمـده اسـت (همـان : .
منظومه کبري در منطـق ؛ نسـخه هـاي چـاپياش بـه شـرح زيـر اسـت : گنجينـه بهارستان ، حکمت ۲، مسلسل ۱۱، تهران ، کتاب خانه مجلس شوراي اسـلامي، ۱۳۷۹، بـا تصحيح علـي اوجبـي؛ همـراه کبـري و بهجـة الطـالبين در سـال ۱۳۱۷ و همچنـين در مجموعه آثار نورعليشاه اصفهاني و در کتاب فروشـي تحريريـان اصـفهان منتشـر شـده است .
تذکره يا مکتوبه ؛ اين اثر نيز در مجموعه آثار نورعليشاه اصفهاني منتشـر شـده و نسخه خطياش نيز در برخي منابع آمده است (تهران ؛ ملک ؛ شماره نسخه : ١٦٩٧/١).
با اين حال ، در مجموعه آثار نورعليشاه منتشر شده و نسخه هاي خطياش نيز در برخي منابع آمده است (درايتي و ديگران ، بيتا: ١٦٤/٥-١٧١).