چکیده:
فقیهان مستنداتی را برای ضمان مقبوض به عقد فاسد بر شمردهاند، روایت نبوی «علی الید ما اخذت حتی تودیه» که به عنوان قاعده «علی الید» شهرت پیدا کرده است، یکی از مهمترین مستندات ضمان مقبوض به عقد فاسد است که فقیهان، از جمله شیخ انصاری به بررسی و توضیح آن همت گماشتهاند؛ لیکن اکثر ایشان پس از بررسی مفردات و توضیح مدلول روایت نبوی «علی الید»، استناد آن را برای اثبات ضمان مقبوض به عقد فاسد، تمام ندانستهاند. نگارنده در این نوشتار، پس از مفهوم شناسی مختصر بنای عقلا، کارکرد آنرا در مستند سازی و کشف گستره روایت نبوی مذکور، مورد بررسی قرار داده و در نتیجه روایت را به لحاظ سندی و دلالی تمام دانسته است. همچنین با بیانی نوین ضمان مقبوض به عقد فاسد را مستند به قاعده «علی الید» میداند.
خلاصه ماشینی:
کارکرد بنای عقلا در قاعده «علی الید» و بررسی استناد آن قاعده بر ضمان مقبوض به عقد فاسد سید علی جواهری دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مفید و پژوهشگر حوزه علمیه سطح 4 چکیده فقیهان مستنداتی را برای ضمان مقبوض به عقد فاسد بر شمردهاند، روایت نبوی « علی الید ما اخذت حتی تؤدیه» که به عنوان قاعده « علی الید» شهرت پیدا کرده است، یکی از مهمترین مستندات ضمان مقبوض به عقد فاسد است که فقیهان، از جمله شیخ انصاری به بررسی و توضیح آن همت گماشتهاند؛ لیکن اکثر ایشان پس از بررسی مفردات و توضیح مدلول روایت نبوی «علی الید»، استناد آن را برای اثبات ضمان مقبوض به عقد فاسد، تمام ندانستهاند.
طرح این عنوان به جهت وجود این سؤال مقدر است که اگر عقد فاسدی رخ دهد و قبض و اقباض صورت پذیرد، چه احکامی را به دنبال خواهد داشت؟ پس از بیان صریح ماده 365 قانون مدنی در رابطه با عدم مالکیت قابض به عقد فاسد، مهمترین مسئلهای که در ضمن بررسی احکام مقبوض به عقد فاسد بحث میشود، ضمان مقبوض به عقد فاسد است.
زیرا عدم تایید برخی از گستره بنای عقلا به معنای رد آن نیست و چون از سوی شارع در ردع تمام یا قسمتی از موضوع یا حکم بنای عقلا ضمان مقبوض به عقد فاسد، بیانی به ما نرسیده است، دانسته می شود، بیان عقلای مذکور با تمام گستره ای که دارد مورد تایید شارع است.
» (محقق داماد/1/64) اما به نظر میرسد دلالت قاعده ید بر ضمان مقبوض به عقد فاسد، از این جهت تمام باشد.