چکیده:
واژه خوض در زبانشناسی قرآن از جمله واژگانِ دارای مباحث مهم تفسیری است. هدف از بحث درباره این واژه در نوشتار حاضر، بررسی مصادیق خوض در باطل و راهکارهای مبارزه با آن است که با روش تحلیلی-توصیفی انجام شده است. با توجه به آیات 68-69 سوره انعام، بارزترین مصداق خوض، کفر به آیات الهی و استهزاء آن است که بهعنوان اصل جامع، خود نیز مصادیق متعددی دارد و شامل استهزاء آیات تدوینی، تکوینی (جهانبینی الحادی)، استهزاء رسول خدا بهعنوان آیه عظیمی از آیات الهی و بدگویی ائمه بهعنوان قرآن ناطق میشود. به عقیده برخی مفسران، بر اساس روایات تفسیری، شرکت در مجالس عادی گناه نیز میتواند از مصادیق خوض در باطل باشد. وظیفه مؤمنان در رفتار با خوضکنندگان در باطل و عدم حضور در مجالسشان یکسان نیست. تشخیص مصادیق و راهکارهای واکنش به چنین محافلی، با خود مؤمنان است. اعراض و ترک همنشینی، موعظه و جدال احسن، هجر جمیل و ترک مخالطه با اهل معصیت، از جمله راهکارهای مقابله با خوضکنندگان در باطل است. امروزه این راهکارها، در بسیاری از عرصههای اجتماعی و فضای مجازی، قابل اجرا بوده و با توجه به موقعیتهای زمانی، مکانی و نوع مخاطب میتوانند متفاوت باشند.
خلاصه ماشینی:
با توجه به آيه 69-68 سوره انعام بارزترين مصداق خوض، کفر به آيات الهي و استهزاء آن است که به عنوان اصل جامع خود نيز مصاديق متعددي دارد و شامل استهزاء آيات تدويني، تکويني (جهان بيني الحادي)، استهزاء رسول خدا به عنوان آيه عظيمي از آيات الهي، بدگويي ائمه به عنوان قرآن ناطق مي شود.
قرآن کريم ميفرمايد: «واِذا رأيتَ الّذين يخوضونَ في آياتِنا فَأَعرِض عَنهُم حَتُي يخوضوا فِي حَديث غَيرِه وَ امّا ينسينَکَ الشَيطانُ فَلا تَقعُد بَعدَ الذِّکري مَعَ القَومِ الظالمين، وَ ما عَلَى الَّذينَ يَتَّقُونَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَ لكِنْ ذِكْرى لَعَلَّهُمْ يَتَّقُون؛ هرگاه گروهي را ديدي که با طعن و خردهگيري در آيات ما گفتگو ميکنند، از ايشان دوري گزين تا در سخن ديگري وارد شوند و اگر شيطان از يادت بُرد، پس از يادآوري، هرگز با چنين گروه ستمکاري منشين، و (اگر) افراد باتقوا (براى ارشاد و اندرز با آنها بنشينند)، چيزى از حساب (و گناه) آنها بر ايشان نيست ولى (اين كار، بايد تنها) براى يادآورى آنها باشد، شايد (بشنوند و) تقوى پيشه كنند».
سؤالي که در اينجا مطرح است اينکه با توجه به آيات ۶۸ و ۶۹ سوره انعام، مصاديق خوض در باطل چيست؟ و چه راهکارهايي براي مقابله با آن و گرفتارنشدن در ورطه لغزشها وجود دارد؟ براساس بررسيهاي صورتگرفته، هيچگونه پژوهش مستقلي درباره خوض در باطل يافت نشد و تنها در کتب تفسيري و اخلاقي، مانند آيين پرواز، آفتاب ولايت، اخلاق در قرآن (ج3)، (مصباح يزدي، 1384)، حماسه حسيني (ج3) (مطهري، 1389) و تفسير تسنيم (جوادي آملي، 1389، 1390، 1393) ذيل آيات مورد بحث به اين موضوع پرداخته شده است.
جدال درباره قرآن كه آيه بر آن تطبيق شده است، مصداق بارز خوض در آيات الهي و ممنوع است (جوادي آملي، ۱۳۸۹ش، ج۲۶، ص۵۲۱)؛ ولي محدود به آن نميشود، بلکه مصاديق ديگري نيز دارد که در ادامه به آن اشاره ميشود.