چکیده:
واژه «نعمت» و مشتقاتش در ۸۱ آیه از قرآن کریم آمده است. در بسیاری از این آیات میتوان از راه سیاق و سایر قراین به معنای نعمت پی برد؛ ولی اگر این واژه در آیهای مطلق ذکر شده باشد، عموم قرآنپژوهان با اجرای قاعده اصالهالاطلاق، نعمت را به همه نعمتهای مادی و معنوی معنا میکنند. علامه طباطبایی برخلاف نظر مشهور، نظریهای بدیع دارد. او معتقد است که هر جا در قرآن لفظ نعمت به صورت مطلق ذکر شده باشد، مراد از آن ولایت است. در این پژوهه، اولا نظریه علامه طباطبایی تبیین شده، نوآوری ایشان اثبات میشود؛ ثانیا با روش تحلیلی توصیفی، مبانی دستیابی علامه به این نظریه که یکی تحلیل کارکردی «نعمت» در قاموس قرآن و دیگری تحلیل معنای نعمت با روش تفسیر قرآنبهقرآن است بررسی میگردد؛ ثالثا با کشف و تحلیل این مبانی و در نهایت، تطبیق نظریه بر همه آیات مشتمل بر لفظ نعمت، به صحت آن اذعان میشود. این نتایج میتواند نقش موثری در فهم و تفسیر صحیح کاربردهای نعمت در قرآن داشته باشد.
The word "blessing" and its derivations has been stated in 81 verses of the Holy Qur'an. In many of these verses, the meaning of blessing can be revealed through context and other indications; but if this word is mentioned in an absolute verse, most of the Qur'anic researchers apply the rule of absolutism and generalize the meaning of this word to all worldly and spiritual blessings. Contrary to the commonly held belief, Allameh Tabatabai has an innovative theory. He believes that in any verse in which the word blessing is mentioned in the Qur'an in absolute terms, it refers to guardianship. In the present paper, firstly, Allameh Tabatabai's theory is discussed and his innovation is proved. Secondly, through analytical – descriptive method, Allameh Tabatabai's principles for proposing this theory are examined. These principles include a functional analysis of "blessing" based on the Qur'an and an investigation of the meaning of blessing through using the Quran for the interpretation of the Qur'an. Thirdly, through discovering and analyzing these principles and ultimately applying the theory to all verses including the word blessing, the accuracy of Allameh Tabatabai's theory of connection between blessing and guardianship is confirmed. These results can play an effective role in a correct understanding and interpretation of the uses of blessings in the Qur'an.
خلاصه ماشینی:
در اين پژوهه، اولاً نظريه علامه طباطبايي تبيين شده، نوآوري ايشان اثبات ميشود؛ ثانياً با روش تحليليـ توصيفي، مباني دستيابي علامه به اين نظريه ـ که يکي تحليل کارکردي «نعمت» در قاموس قرآن و ديگري تحليل معناي نعمت با روش تفسير قرآنبهقرآن استـ بررسي ميگردد؛ ثالثاً با کشف و تحليل اين مباني و در نهايت، تطبيق نظريه بر همه آيات مشتمل بر لفظ نعمت، به صحت آن اذعان ميشود.
ازهمينرو ميبينيم علامه طباطبايي وقتي رواياتي را در ذيل برخي از آيات مشتمل بر لفظ نعمت ميآورد که تصريح شده است منظور از نعمت، ولايت اهلبيت( است، اشاره ميکند كه اين روايات از باب تطبيق كلى بر مصداق است (همان، ج12، ص66، 326؛ ج16، ص239).
براي نمونه، علامه طباطبايي در تفسير آيه «يعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ ينْكِرُونَها وَأَكْثَرُهُمُ الْكافِرُونَ» (نحل:83) حديثي از امام باقر( روايت كرده است كه حضرت در ذيل آيه فرمود: «مقصود اين است كه نعمت ولايت على( را به ايشان معرفي کرد و آنها را به ولايت اميرالمؤمنين( دستور داد؛ ولى ايشان بعد از وفات او آن را انكار كردند» (بحراني، 1415، ج2، ص378).
مفسران قبل از علامه طباطبايي نيز هر کدام در تفسير آياتي که ذيل آنها رواياتي از اهلبيت( يافتهاند، به تطبيق معنايي نعمت بر ولايت اشاره کردهاند؛ ولي با بررسي انجام شده ـ در حد وسع نگارنده ـ در آثار هيچ يک از مفسران سابق بر علامه طباطبايي ادعاي تعميم انطباق معناي نعمت بر ولايت در تمام قرآن ديده نشد و بهنظر ميرسد براي اولين بار ايشان اين نظريه را مطرح کرده است.