چکیده:
فراگیری نجوم و باورهای کیهانی در سدههای چهارم تا هفتم هجری بر جوانب مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و هنری جامعه ایران تأثیر عمیقی گذاشت بهگونهای که حجم گستردهای از آثار هنری تولیدشده در این بازه زمانی نقوش تزئینی نجومی را شامل میشود. آثار هنری بستری مناسب برای بازتابش فعالیتهای علمی و اجتماعی و نیز باورهای عامیانه مردم است لیکن هنرمندان، که خود جزئی از جامعه هستند، از اهمیت و جایگاه نجوم و باورهای کیهانی آگاهی داشته و نمادهای نجومی را در قالب نقوش تزئینی در آثار هنری ازجمله کاشی منعکس نمودهاند.
ازآنجاکه استفاده از نقوش حیوانی در مکانهای زیارتی و مقدس در هنر ایرانی-اسلامی سابقهای نداشته، هدف پژوهش، واکاوی ارتباط نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی کاشیهای کوکبی و چلیپای امامزاده جعفر دامغان با این مکان مقدس است. در راستای این هدف، نقوش بخشی از کاشیهای این مجموعه، که در موزه لوور نگهداری میشود، تجزیهوتحلیل شده و ضمن تطبیق با نقاشیهای کتاب صورالکواکب عبدالرحمن صوفی رازی، بر مفاهیم و باورهای نجومی نقوش تأکید شده است. سؤالات مقاله عبارتند از: ۱-بین نقوش کاشیها و اشعار با کارکرد بنا چه ارتباطی وجود دارد؟ ۲-نقوش تزئینی کاشیهای زرینفام امامزاده جعفر چه ارتباطی با باورها و مفاهیم نجومی دارد؟ ۳- با توجه به شباهت برخی از این نقوش با نقاشیهای صورالکواکب، چه رابطهای میتوان مابین نقوش کاشیها و نقاشیهای صورالکواکب صوفی برقرار کرد؟ روش تحقیق این مقاله توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات بهصورت کتابخانهای گردآوریشده است. در نتایج بهدستآمده میتوان گفت اشعار عاشقانه به کار رفته در حاشیه کاشیهای زرینفام امامزاده جعفر ارتباط مستقیمی با نقوش و نیز کارکرد بنا ندارد و نقوش گیاهی، حیوانی و انسانی این کاشیها صرفاً جنبه تزئینی نداشته بلکه حاوی مفاهیم نمادین نجومی است و تأثیرات آشکاری از نقاشیهای صورالکواکب صوفی دارند.