چکیده:
مقاله حاضر با هدف شناسایی ابعاد سیاسی، اجتماعی کنشگری زنان در تغییرات اجتماعی ایران معاصر نگاشته شده و به دنبال بررسی مشارکت سیاسی آنان در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی بر اساس اسناد موجود است. پوسترانقلاب نوعی پوستر سیاسی است که حاوی ویژگیها و عناصر بصری مرتبط با ماهیت تحولات این دوره است. از میان معدود آثار در دسترس با موضوع حضور زنان در انقلاب اسلامی، پژوهشگران به تحلیل نشانهشناختی هشت پوستر در دسترس پرداختهاند. روش تحقیق کیفی و تکنیک بکارگرفتهشده نشانه شناسی اجتماعی با تمرکز بر معنای اجتماعی متبادرشده است. بر اساس فرانقشهای سه گانه ون لیوون مبتنی بر معنای بازنمودی، تعاملی و ترکیبی، گزارش نشانهشناختی هر تصویر بطور مجزا ارائه شده است. در مجموع میتوان نتیجه گرفت مشارکت سیاسی زنان در قالب شرکت در تظاهرات و در انتخابات در پوسترها به تصویر درآمده است. هرچند در مقایسه با مردان به لحاظ کمی، با قلت حضور آنان روبروییم اما زنان در موقعیتهای کانونی پوستر، دوشادوش مردان ترسیم شدهاند. پوسترها دربردارنده نشانههای ایدئولوژی اسلامی از جمله حجاب، و نیز عهدهداری نقش مادری و قرابت با شهدای انقلاب برای زنان هستند و غالبا نقش اجتماعی زن- مادر را تداعی میکنند. لذا میتوان ادعا کرد پوسترهای انقلاب حاوی دلالتهایی از مناسبات جنسیتی جدید در این مقطع زمانی هستند. به عبارت دیگر ترکیب سطوح معنایی در شکل کلی نشان میدهد چگونه زن مسلمان مبارز در فضای انقلابی و در مقام کنشگر فعال اجتماعی ذیل مواضع حمایتگرانه رهبر انقلاب، فارغ از کلیشههای جنسیتی، مجال و فرصت مشارکت سیاسی یافتهاست.
The present article aims to identify the political and social dimensions of women's activism in contemporary social change in Iran and seeks to examine their political participation during the victory of the Islamic Revolution and the establishment of the Islamic Republic based on existing documents. Revolutionary posters are a type of political poster that contain features and visual elements related to the nature of the changing of this period. Regarding the few works available on the subject of women's participation in the Islamic Revolution, researchers have analyzed the semiotics of the eight accessible posters. Methodologically as a qualitative research it used social semiotics with a focus on the social meaning and based on Van Leeuwen's three-dimensional representations. Women's political participation is represented in the form of participation in demonstrations and elections in posters. Although compared to men in terms of quantity, we face a lack of presence, but women in the central positions of the poster, drawn alongside men. The posters contain signs of Islamic ideology, including the hijab, as well as the role of motherhood and intimacy with martyrs, and evoke the role of mother-woman. Therefore, it can be claimed that the posters of the revolution contain indications of new gender relations at this time. In other words, the combination of semantic levels in general shows how the Muslim woman fighter in the revolutionary space and as a social active actor under the supportive stands of the revolutionary leader, regardless of gender stereotypes, has the opportunity to participate politically.
خلاصه ماشینی:
مشارکت سياسي زنان در انقلاب اسلامي؛ تحليل نشانه شناختي پوسترهاي انقلاب سميه سادات شفيعي ١* تاريخ دريافت : ٩٩/١١/١ سيده زهرا حسيني فر ٢ تاريخ پذيرش : ٩٩/٦/٢ چکيده مقاله حاضر با هدف شناسايي ابعاد سياسي، اجتماعي کنشگري زنان در تغييرات اجتمـاعي ايـران معاصـر نگاشته شده و به دنبال بررسي مشارکت سياسي آنان در جريان پيروزي انقلاب اسـلامي و اسـتقرار نظـام جمهوري اسلامي بر اساس اسناد موجود است .
با درک اين ضرورت ها، اين تحقيق با هدف ارائه شناخت از چگونگي حضور زنان و پنداشـت از مشارکت سياسي اجتماعي آنان در جريان انقلاب و جامعـه پسـاانقلابي انجـام شـده و مـيکوشـد بـا رويکردي جامعه شناختي به تحليل داده ها پرداخته و مبناي مطالعاتي براي پژوهش هاي روشـمند آتـي به دست دهد.
نشانه شناسي با ساختارهاي انتزاعي (سـاختارهايي کـه قابـل مشاهده نيست مانند زبان ) سروکار دارد و به سوي انتزاع ، شکل گرايي ١ و فقدان مبـاني تـاريخي ميـل ميکند، اما به گونه اي ديالکتيکي به توليد اجتماعي معنا هم متعهد است ، يعني درصدد است تـا توليـد معناها را با ديگر انواع توليد اجتماعي و روابط اجتماعي ربط دهد؛ اينهـا بـه ويـژه در «نشـانه شناسـي اجتماعي» قابل مشاهده است (هاج و کرس ، ١٩٨٨) يکي از تفاوت هاي نشانه شناسي اجتماعي با نشانه شناسي سنتي در ايـن اسـت کـه نشـانه شناسـي اجتماعي توجه خود را نه به نشانه ها، بلکه به معناي اجتماعي و کل فرايندها، يعني متن ، توجه ميکند.
تصوير روايتگر گوشه هايـي از اعتراض کارگري است ؛ مشت هـاي گـره کـرده و ترکيـب بنـدي رنـگ مشـکي و قرمـز پرداختـي سوسياليستي از موضوع به دست مي دهد١، اما عکس امـام و پـرچم الله اکبـر بـر جايگـاه ارزش هـا و آموزه هاي اسلامي در مشارکت سياسي اين گروه اجتمـاعي دلالـت دارد.