چکیده:
ادبیات داستانی و رمان با توجه به اقتضائات زندگی در عصر جدید سعی میکند همپای نظریههای فلسفی، روانشناسی و جامعهشناسی تصویری روشن از دنیای مدرن عرضه و مسائل حاصل تجربه زیستۀ انسانی را با همۀ لوازم و لواحق آن تصویرسازی و تبیین کند. در این میان برخی از رمانها به دلیل قرابت نویسندگان با نظریههای جامعهشناختی و فلسفی و میدان تولید متن در دورهای خاص، نُماینده و تصویرگر علل و عوامل رنجهای بشری و اضطرابهای وجودی و موقعیتی هستند. رضا امیرخانی یکی از این نویسندگان معاصر است که تقریباً در تمام آثار داستانیاش (از ارمیا تا رهش) از وضعیت و موقعیت ناهنجار انسان مدرن سخن میگوید. او در مجموعه داستانها به ویژه «رهش» یکی از مهمترین عواطف بشری یعنی اضطراب آنهم نوع خاصی از آن به نام «اضطراب موقعیت» را در چهرۀ شخصیتهایی همچون علا، فرازنده و... به صورت روشن و پررنگ بازنمایی کرده است. با عنایت به اهمیت مسألۀ «اضطراب موقعیت» به عنوان یکی از مضامین پررنگ آخرین رمان امیرخانی و مسألۀ شهر و شهرسازی به مثابۀ بستر و مجرای این نوع از اضطراب، خوانش و نقد این رمان از این منظر اهمیت دارد. در این مقاله، نویسنده با روش تحلیلی- انتقادی و با توجه به مبانی و چارچوب «اضطراب موقعیت» از دید «آلن دو باتن» و مجموعه اضطرابهای بشری از دید «پل تیلیش»، رمان «رهش» را به عنوان یکی از رمانهای پرمخاطب ایرانی تحلیل و نقد میکند. تحلیل حاضر نشان میدهد این رمان نمود و نماد کامل اضطرابِ موقعیت انسان ایرانی معاصر است و با توجه به علل و عواملی که «دوباتن» به عنوان علت العلل اضطرابهای بشری یاد میکند؛ قابل تأمل و تحلیل است.
Using fiction and novels, as a permit to live in the new age, try to imagine philosophical, psychological and sociological theories based on the modern world, and experience things that humans (…). Yet, some novels, due to the fact that they treat the author’s illness with sociological and philosophical theories in a certain period of time, illustrate the causes and factors of human suffering and anxiety. Reza Amirkhani is one of the contemporary writers who in all his fiction works (from Ermiah to Rehesh) talks about the abnormal condition of modern man. In his collections of stories, especially Rahesh, anxiety is one of the most important human emotions, and it is represented in a clear and vivid way by its characters (such as Ala’em and Farazandeh). Paying special attention to “Status anxiety” as one of the prominent themes in Amirkhani's latest novel regarding the city and the urban landscape as the foundation of anxiety, placing the reader form this critical perspective. In this article, the author uses the critical-analytical method to analyse “Rahesh” - a popular Iranian novel - based on the principles and framework of "Status Anxiety" in view of Alain de Button, and the human anxieties from the point of view of Paul Tillich. The analysis shows that this novel was formed around the idea of anxiety, which is the condition of contemporary Iranian man, and as De Botton states,it is tolerable and analysable.
خلاصه ماشینی:
در چنـین مـوقعیتی تمام امور به واسطۀ ارزش مادی قیمت گذاری میشوند به گونه ای که ایلیا نیز تمام ماشـین هـا را در قالب شعر به واسطۀ قیمت آن میشناسد: «باید هر اتومبیـل بـرای خـودش شخصـیتی داشته باشد تا ایلیا آن ها را به ترتیب قیمت دسته بندی کند» (همان : ٢٩) با این توصیف یکی از مضامین و کلیدواژه هـای مهـم بـا توجـه بـه کـنش و تـنش هـای داستانی در این متن ، در کنار مضـامینی همچـون ربـط و نسـبت سـبک زنـدگی شـهری بـا مطلوب های اجتماعی و لذت های حاصل از آن ، نوع خاصی از اضطراب است کـه از آن بـه «اضطراب موقعیت » تعبیر میشود.
او از آرامش از دست رفته شهر نگران است و برخلاف علا و فرازنده که اهل موفقیت اند و هـر دم در مقام نظر، خود را با دیگران مقایسه میکنند؛ اهل رضایت ٢٥ و در جستجوی مطلـوب - های روان شناختی به ویژه آرامش و رضایت باطن است و به صـراحت از تبـدیل پـارک بـه برج سخن میگوید: «من آرامش ندارم وقتی این جراثقال کنـار خانـه مـان هـوا شـده اسـت » (امیرخانی، ١٣٩٦ :١٤٢) از سویی دیگر همان گونه که ویلیام جیمز بـر احسـاس رضـایت از خود به دلیل کسب موفقیت و تحقیر و ناامیدی به دلیـل شکسـت تأکیـد مـیکنـد (دوبـاتن ، ١٣٩٧: ٨٩) احساس ناامیدی مالیا حاصل شکست در بازگشت به معماری خانه هـای قـدیمی است .