چکیده:
هنر و معماری هر ملتی در طول تاریخ نمود بیرونی و مادی شده اندیشههای مختلف،
به عنوان تبلور دهنده درونمایههای فکری و فرهنگی مردمان آن سرزمین بوده است و
دارای حقیقت تاریخیای است که در هر دوره به اقتضای الگووارههای غالب بر اذهانء
به نحوی ظهور دارد. به عبارتی شکل گیری فضاهای کالبدی و آثار هنری همواره متاثر از
اندیشههای فلسفی و حکمی بوده است. از طرفی هنر اسلامی ظرف دویست سال گذشته
مورد توجه و تامل جدی محققان و مستشرقان بوده است، گروهی این هنر را هنری
مقدس با بنیانهای نیرومند حکمی و عرفانی می دانندء گروهی حضور عنصر اسلامیت در
هنر اسلامی را کاملا نفی می کنند و گروهی آرای دسته اول را غير مستند بر ادله و شواهد
تاریخی میدانند؛ این تشتت آراء محصول برخی عوامل است» عواملی چون فقدان منابع
کافی و لازم در اثبات بنیانهای حکمی و عرفانی هنر اسلامی فقدان مطالعات متدیک و
علمی توسط محققان و هنرشناسان بومی و نیز قرار گرفتن برخی از بنیانهای نظری هنر
در اثبات مفاهیم کلامی؛ به منظور شناخت بیشتر نسبت به هنر و معماری اسلامی لزوم
انجام پژوهشهایی بر اساس بنیانهای حکمی و عرفانی کاملاً احساس میشود؛ در همین
راستا پژوهش حاضر با تعمق در متون حکمی اسلام سعی کرده است مفاهیم آفرینش
هنری و رابطه معماری وشهرسازی با آراء صدر المتالهین ملاصدرا را مورد توجه و
تامل قرار دهد چرا که احیای فعالیت عقلانی در ایران عصر صفوی با ظهور صدرالدین
شیرازی که نزد پیروانش صرفاً به آخوند یا صدر المتالهین شهره بوده است» به اوج خود
رسیده است. به بیان دیگرء هدف پژوهش حاضر بررسی تعاملات معماری و اندیشههای
حکمی در نزد صاحبنظری چون صدرالمتالهین (ملاصدرا) است.
روش تحقیق مقاله حاضر توصیفی- تحلیلی از نوع کیفی است که در صدد است
با استفاده از مطالعات کتابخانهای و اسنادی به واکاوی مفهومی اندیشههای فلسفی و
حکمی به طور عام و بررسی نقش و جایگاه تفکرات و آراء صدر المتالهین (ملاصدرا)
پیرامون حکمت هنر اسلامی در آثار معماری همزمان با وی به طور خاص و تدوین
مؤْلفدهای کالبدی آن بپردازد. رویکرد پژوهش حاضر تاریخی و معرفتشناسانه است.
در مقام گردآوری اطلاعات از رویکرد تاریخی و در مقام داوری از رویکرد معرفت
شناختی استفاده شده است. رویکرد تاریخی» مکاتب و گرایشهای فلسفی و حکمی را
در وضعیت زمانی و مکانی خاص و ویژه پیگیری می کند. رهیافت تحقیق نیز تاویلی است
که بر اساس آن اندیشههای حکمی و فلسفی تبلور یافته در آثار معماری مورد بررسی
قرار گرفته است.