چکیده:
جداول تزیینی یکی از قدیمترین آرایههای نسخههای خطی هستند و تا کنون پژوهشی مستقل، با استناد به نمونههای متعدد، بر روی این جداول صورت نگرفته است. این مقاله، با روش توصیفی ـ تحلیلی، علاوه بر شناسایی و معرفی سبکهایی از جدولکشی، در پی آن است که اولاً خاستگاه جداول تزیینی در نسخ خطی را مشخص کند و سپس روشن کند که چه سبکهایی از جدولکشی تا پیش از قرن نهم هجری در نسخ خطی رایج بوده است. بررسی نگارندگان نشان میدهد که با استناد به نمونههای باقیمانده، خاستگاه جداول تزیینی (زرین و شنگرف/ سرخ) را میتوان به مصاحف و نسخههای علمی نسبت داد. همچنین بر اساس این یافتهها میتوان تاریخ نسخههای بیتاریخ را تا حدودی مشخص کرد.
Decorative tables are among the oldest ornamental devices of manuscripts about which no independent investigation has been undertaken based on the numerous examples of such tables. Applying a descriptive-analytical approach, this article intends to address two issues: first, to ascertain the origin of decorative tables in MSS; secondly, to clarify what tabulating styles had been prevalent up until the 9th H/15th century. Additionally, certain styles of tabulating are identified and introduced. The authors’ research indicates that, according to the surviving examples, the genesis of decorative tables (golden and vermillion, shangarf) can be ascribed to copies of the Qur’an and scientific books. Further, based on the authors’ findings, the dates of the undated manuscripts can roughly be determined.
خلاصه ماشینی:
بررسی روند تکامل جداول تزیینی در نسخ خطی از قرن پنجم تا نهم هجری الهام اکبری 1 سعید خودداری نائینی( 2 چکیده جداول تزیینی یکی از قدیمترین آرایههای نسخههای خطی هستند و تا کنون پژوهشی مستقل، با استناد به نمونههای متعدد، بر روی این جداول صورت نگرفته است.
روش این مقاله توصیفی تحلیلی است و منبع آن اطلاعات ارائهشده بر اساس رؤیت تصاویر اکثر نسخ تاریخدار تا پیش از قرن نهم هجری در سه کتابخانۀ مهم ایران (کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، کتابخانۀ ملی ملک، و کتابخانۀ دانشگاه تهران) و نسخههای منتخبی از کتابخانههای دیجیتال خارج از کشور (مانند: کتابخانۀ ملی فرانسه، کتابخانۀ لیدن، و کتابخانۀ بریتانیا) و یا تصاویر منتشرشده از آنها بوده است.
بررسی جداول تزیینی در نسخ خطی قرن پنجم و ششم هجری پس از کتاب خَلقُ النبی و خُلقه، که پیشتر بدان اشاره شد، مجلدی از تفسیری با عنوان معانی کتاب الله تعالی و تفسیره المنیر (ش 209 توپقاپی، مورّخِ 484ق) دومین نسخۀ دارای جدول زرّین در قرن پنجم هجری است که در این مطالعه شناسایی شده است.
همچنین فاصلۀ تاریخ کتابت این نسخه، بهعنوان اولین نسخهای که تمام صفحاتش با زر جدولکشی شده، با نسخۀ بعدی که در تمامی صفحاتش شاهد رسم جدول زرین هستیم (یعنی کتاب صحاح اللغة، ش 4663 مجلس، مورّخِ رمضان 689ق) حدود یک قرن است.
در نسخههایی از کلیله و دمنه (مثلاً نسخۀ ش OR 13506 کتابخانۀ بریتانیا، مورّخِ 707ق؛ و نسخۀ ش Persan 1965 کتابخانۀ ملی فرانسه، اوایل قرن هشتم هجری) (تصویر8) جداول زر و لاجورد دیده میشوند و البته همچنان جدول زر در این نسخ دارای دو تحریر است (یکی پیش و یکی پشت).