چکیده:
پژوهش حاضر با بررسی سمفونی مردگان، رمان عباس معروفی، با تمرکز بر مفاهیم قدرت و مقاومت از دیدگاه فوکو، به طرح این موضوع می پردازد که آیا آیدین در برابر خواست قدرت از طرف پدر و برادر میتواند مقاومت کند؟ آنچه در این نوشتار در جستجوی پاسخ آن هستیم چرایی جداسازی آیدین از خانواده و به حاشیه رانده شدن اوست. گفتمان قدرت و انضباط از دیدگاه فوکو با بخشهای زیادی از این اثر ادبی ارتباط دارد، بنابراین می خواهیم بفهمیم که چه وقت لحظه ی تاریخی انضباط برای قهرمان اثر فرا میرسد و چگونه مجازات وی از بدن به روح و روان تغییرکرده است. آیا روشی برای مقاومت در برابر محیط فوکویی و وضعیت سراسربینی پیرامونش پیدا میکند تا مقابل سازگاری مقاومت کند و یا به صورت چارهناپذیر در بند زندان خواهد ماند. نگارندگان این مقاله ابتدا نظریه های فوکو را تبیین میکنند و سپس با تحلیل مولفه های فوکو در فضای داستانی سمفونی مردگان، سلطهی پدری را که تحمل تفاوت و تضاد را ندارد و برای بهنجارسازی فرزندان سلطه ایجاد میکند را تحلیل و موشکافی میکنند و به این پرسش نیز پاسخ می دهد که آیدین برای طبیعی تر شدن از نگاه دیگران، زجر بیشتری خواهد کشید.
خلاصه ماشینی:
شايد تمامي آثار فوکو را بتوان در يک سوال خلاصه کرد که ”وقتي کسي از شما مراقبت ميکند چه چيـزي بـه شما ميبخشد و چه چيزي از شما ميستاند“( يزدانجو، ١٣٨٠، ٧٦) و اين پرسش براي زنـدگي شخصي و اجتماعي آيدين ، شخصيت اصلي سمفوني مردگان نيز پيش آمده بود که اينگونـه در مقابل قدرت پدر، برادر و جامعه مقاومت کرد.
مرگ يکايک افراد عالمانه و عامدانه نواخته ميشود و هـر کدام به شکلي سر به نيـست مـيشـوند و سرنوشـت آنـان بـه نـوعي در هالـه اي از ابهـام قـرار ميگيرد( عابديني، ١٣٧٥: ١٠٧٦) و آنچه باقي ميماند مقاومت آيدين با تنـي رنجـور و روحـي آزرده شده در برابر سلطه ، قدرت و انضباط اجباري پدر و برادر است .
هـدف اصـلي قدرت انضباطي توليد انساني است که به عنوان بدني رام و سربه راه تلقـي شـود و بـراي قـدرت انضباطي به نظارت و مراقبت زندانگونه محتاج است از مهمترين آثار فوکو ميتوان به کتاب مراقبت و تنبيـه : تولـد زنـدان( ١٩٧٥) اشـاره کـرد کـه مفهوم قدرت، مقاومت ، انضباط و ارتباط آن با مفاهيم حقيقت ، دانش ، سلطه و رهايي را مطـرح ميکند، در اين کتاب بر ”تاثير تکنولوژي نظارت سازمان و قدرت تاکيد کرده است و ديـدهبـان مشرف بر صحنه را تشريح ميکند“( فوکو، ١٣٧٨: ٢٣٤) ولي پرسش کليـدي تحقيقـات فوکـو، چيستي و چگونگي قدرت در جامعه ي مدرن است .