چکیده:
حق برخورداری از آزادی انتخاب مواد غذایی و نوع آنها از جمله حقوق اساسی ابناء بشر محسوب میشود که سلب کردنی نیست. براساس پیشبینی سازمان فائو تامین امنیت غذایی در سال 2050 مستلزم افزایش 70 درصدی تولید غذا در جهان و افزایش 100 درصدی تولید غذا درکشورهای درحالتوسعه است. که بهمنظور جلوگیری از چالش کمبود غذا و تامین امنیت غذایی، استفاده از روشهای مهندسی ژنتیک و فناوریهای نوین مواد غذایی لازم و ضروری است اما در سالهای اخیر مسئله تولید و عرضه محصولات اصلاحشده ژنتیکی به یکی از پرمناقشهترین مسائل حقوق شهروندی بدل شده است. از یکسو تبعات عدم برچسبگذاری بر حقوق بنیادین بشری ازجمله «حق دانستن» و بهتبع آن حق انتخاب آگاهانه و اطلاع کافی و دقیق شهروندان از ویژگیهای مواد غذایی تراریخته لازم و اساسی است و از سوی دیگر بحث تبعات برچسبگذاری محصولات غذایی دستکاریشده ژنتیکی بر تجارت و بازاریابی این محصولات مطرح گردید. در میان مسلمانان کمترین مخالفت با بیوتکنولوژی کشاورزی و دستکاری ژنتیکی وجود دارد. چراکه باوجود اصولی چون اباحه در فقه اسلامی، حکم به حرمت و عدم جواز نیاز به دلیل منع در آموزههای اسلامی دارد. بهعلاوه دین اسلام از حامیان توسعه و پیشرفت علوم تلقی شده و از دیدگاه این دین جستجوی دانش و علوم بهطور عام امری پسندیده تلقی میشود. در این نوشتار تلاش میشود، چالشهای اخلاقی و حقوقی مرتبط با حقوق شهروندی و رویکرد مذهب تشیع در خصوص مواد غذایی تراریخته، تبیین و تحلیل شود.
خلاصه ماشینی:
(رهبرپور، 1390، ص143) اکثر فقیهان و صاحبنظران شیعه در برخورد و مواجهه با فنآوریهای زیستی و مهندسی ژنتیک از قبیل مواد غذایی تراریخته، رویکردی مبتنی بر جواز و اباحه را در پیش گرفتند، مهمترین دلایلی که فقهای شیعه و موافقان تولید و استفاده از محصولات تراریخته در توجیه نظر خود مبنی بر جواز تولید و عرضه اینگونه محصولات ذکر نمودهاند میتوان به اصل اباحه و جواز کشف سنتهای الهی در نظام علت و معلولی اشاره کرد.
با تأمل در شیوۀ عمل پیروان ادیان مختلف در طول تاریخ میتوان ادعا کرد که در اصل بنای عقلا بر این نبوده است که خود را از نعمتهای الهی محروم بدانند و یا انجام بعضی از کارها را جایز نشمارند مگر بعد از اثبات نهی آن از سوی شارع، که این منع در مورد تولید، عرضه و مصرف مواد غذایی تراریخته نیز عملا وجود ندارد.
در استفتائات صورت گرفته از فقهای شیعه پرسیده شده که آیا دست ورزی ژنتیکی و تغییر ساختار مولکولی موجودات زنده اعم از جانوران و گیاهان باوجود خطرات احتمالی آن برای طبیعت و محیطزیست، جایز است؟ دستکاری در ژنهای حیوانات و گیاهان چنانچه بهمنظور دستیابی به برتریهای جسمی یا روانی و پیشرفت علم پزشکی بوده باشد، آیا جایز است چنین اقداماتی انجام گیرد؟ برخی فقها در پاسخ به حکم فقهی نفس دستکاری و تغییر ژنها اظهار کردهاند که، این امر درصورتیکه بهمنظور پیشرفت علم پزشکی باشد و از روشهای شرعی استفادهشده باشد؛ اصولاً جایز است، ولی اگر موجب تغییراتی شود که نتیجه آن معلوم نیست و شاید نقصی ایجاد کند، محل اشکال است.