چکیده:
اسطوره های باروری یکی از مهم ترین و تکرارشونده ترین انواع اساطیر ملل جهان است که شرح سرنوشت «ایزد نباتی شهیدشونده »، «پهلوان / ایزد اژدهاکش » و «پهلوان / ایزد دیوکش » و معمولا تمثیلی از مرگ و حیات طبیعت یا تغییر فصل هاست . باورهای اساطیری ضمن اینکه در میان مردم در حال اشاعه است در ناخودآگاه جمعی مردم نیز انباشته شده است ؛ بنابراین افسانه ها ــ که آفرینندگان آن عموم مردم هستند ــ محمل مناسبی برای بازتاب اساطیر باروری در دوران های مختلف هستند. ازاین رو، در این مقاله با روش توصیفی ـ تطبیقی به بررسی بازتاب اساطیر باروری در ١٤٠ افسانۀ متعلق به استان های چهارمحال و بختیاری، لرستان و کهگیلویه و بویراحمد پرداخته میشود. هدف از پژوهش حاضر دستیابی به الگوهای اساطیری ١. دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران (نویسندة مسئول ) *sodabehkeshavarzi@gmail.com https://orcid.org/0000-0002-1480-0581 ٢. دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران . https://orcid.org/0000-0003-4669-0732 ٣. دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران . https://orcid.org/0000-0002-2422-0732 باروری تبلوریافته در افسانه های استان های مذکور است . خواننده با مطالعۀ این مقاله درمییابد که الگوهای «ایزد نباتی شهیدشونده » در ١٤ افسانه ، «پهلوان / ایزد اژدهاکش » در ٩ افسانه و «پهلوان / ایزد دیوکش » در ٣٠ افسانه بازتاب یافته است . اساطیر باروری تحت تاثیر مسائل دینی و تغییر گفتمان مادرسالاری به مردسالاری در افسانه ها دچار دگردیسی شده اند.
Fertility myths are one of the most important and repetitive types of myths of the nations in the world, which describe the fate of "martyred vegetable god", "hero / god dragon", and "hero / evil-killer god" and is usually an allegory of the death and life of nature. It is also the change of seasons. The mythological beliefs, while spreading among the people, are also accumulated in the collective subconscious of the people; therefore, myths - created by the general public - are a good means for the reflection of fertility myths in different eras. So, in this article, a descriptive and comparative method examines the reflection of fertility myths in 140 legends belonging to the provinces of Chaharmahal. And Bakhtiari, Lorestan, Kohgiluyeh and Boyer-Ahmad. The aim of the present study is to achieve the mythical patterns of fertility crystallized in the legends of the mentioned
provinces. The findings show that the patterns of "martyred vegetable god" are reflected in 14 myths, "hero / god of dragons" in 9 myths, and "hero / evil-killer god" in 30 myths. The reproductive myths have been transformed into myths influenced by religious issues and the change of the patriarchal discourse to patriarchy.
خلاصه ماشینی:
اسطوره هاي باروري در افسانه هاي استان هاي چهارمحال و بختياري، لرستان و کهگيلويه و بويراحمد سودابه کشاورزي *١، زرين تاج واردي ٢، محمود رضايي دشت ارژنه 3 (دريافت : ١٣٩٩/١١/١٩ پذيرش : ١٤٠٠/٠٢/٠٧) چکيده اسطوره هاي باروري يکي از مهم ترين و تکرارشونده ترين انواع اساطير ملل جهان است که شرح سرنوشت «ايزد نباتي شهيدشونده »، «پهلوان / ايزد اژدهاکش » و «پهلوان / ايزد ديوکش » و معمولا تمثيلي از مرگ و حيات طبيعت يا تغيير فصل هاست .
پيشينۀ پژوهش تاکنون پژوهشي به طور مفصل به بررسي بازتاب اسطورة باروري در افسانه هاي استان هاي چهارمحال و بختياري، لرستان و کهگيلويه و بويراحمد نپرداخته است ، ولي آثاري مرتبط با اين موضوع نگاشته شده است که عبارت اند از: 10 ـ «روايتي محلي از اسطورة "الهۀ باروري" در لرستان » اثر بهمن فيروزمندي و همکاران (١٣٩١): در اين مقاله «شخصيت دختر دال در افسانۀ «دختر دال » از منظر پريگونگي و الهۀ باروري بودن تحليل شده است و مؤلفان بدين نتيجه رسيده اند که دختر دال همان مام ايزد و الهۀ باروري است که رنگ وبويي محلي به خود گرفته است و درون مايۀ افسانه ، تقابل حيات آبي/ گياهي را با خشک سالي/ مرگ نشان ميدهد» (فيروزمندي و همکاران ، ١٣٩١، ص .
٣٩٩)؛ ازاين رو افسانۀ دختر ماه روزپيشاني باوجود آنکه با اسطوره هاي باروري مانند آدونيس و ازيريس شباهت دارد، ممکن است با اساطير الهگان ماه نيز مشابهت هايي داشته باشد و اين مسئله نيز 17 منافاتي با جنبۀ بارورانۀ افسانه ندارد، زيرا به باور الياده «بسياري از ايزدان باروري هم زمان خدايان ماه نيز به شمار ميروند» (الياده ، ١٩٤٩، ترجمۀ ستاري، ١٣٨٩، ص .