چکیده:
نوشته ی حاضر ویژگی های صرفی و کارکردهای نحوی و معنایی دو مقوله ی صرفی ضمایر
غیرشخصی و صفات پیشین را بررسی کرده و به این نتیجه می رسد که نویسندگان کتب دستور
در تعیین مقوله ی دستوری دوگانه(صفت و ضمیر) برای این نوع از واژ ه ها به بیراهه رفته اند،
زیرا تنها به کارکرد نحوی آنها توجه کرده و از ویژگی های صوری و معنایی آنها غافل شده اند.
بررسی ویژگ یهایی از قبیل صر فشوندگی و نیاز به مرجع لفظی و بافتاری برای ضمایر از یک
سو و وجود اشتراکات صرفی و نحوی بین صفات پیشین و دیگر صفات زبان از سویی دیگر ثابت
م یکند که صفات پیشین ویژگی های مشترک صوری و صرفی با انواع دیگر ضمیر ندارد، در حالی
که به عنوان یک صفت با دیگر انواع صفات دارای ویژگی مشترک است و بنابراین ضمیر شمردن
آنها نادرست است.
خلاصه ماشینی:
در زبان فارسي و در دستورهاي آموزشي سنتي و آموزشي نوين ، تقسيمات گوناگوني از انواع واژه هاي فارسي وجود دارد که عبارتند از : تقسيم سه گانه واژه ها از مقلدين قواعد عربي پيش از سال ١٢٨٩، تقسيم ده گانه ميرزا جبيب (١٢٨٩) ، تقسيم نه گانه قريب و همکاران (١٣٨٠) ، تقسيم هشت گانه عماد افشار (١٣٧٢) تقسيم هفت گانه خانلري (١٣٤٧) ، احمدي گيوي انوري (١٣٧٧) ، صادقي ارژنگ (١٣٥٨) ، نوبهار (١٣٨٩) ، وحيديان کاميار (١٣٨٢) مشکوة الديني (١٣٩١) و تقسيم شش گانه خيامپور (١٣٣٣) ، همايون فرخ (١٣٦٤) ، شفايي (١٣٦٣) و فرشيدورد .
از طرفي ديگر بين ضماير غيرشخصي و بخشي از صفات پيشين چون صفات اشاره ، مبهم ، پرسشي و شمارشي اشتراک لفظي و صرفي وجود دارد به طوري که فقط عامل نحوي موجب شده است تا در کتب دستور اين نوع واژه ها در دو مقوله جداگانه مطرح وبررسي شود مثلاً در کتابي در باره تفاوت ضمير با صفت پرسشي آمده است : «تفاوت ضمير پرسشي و صفت پرسشي صفت پرسشي وابسته ي اسم است وهمراه آن مي آيد : کدام ليوان را مي خواهيد ؟ ضمير پرسشي جانشين اسم است و به جاي آن مي آيد : ليوان را مي خواهيد؟ کدام را مي خواهيد ؟ » ( حق شناس و همکاران .
گروه اول کساني چون ميرزا حبيب (١٢٨٩) ، قريب و همکاران (١٣٨٠) ، خيامپور(١٣٨٦) ، شفايي (١٣٦٣) ،عماد افشار (١٣٧٢) ، فرشيد ورد (١٣٨٤) ، مشکور(١٣٤٢) هستند که به تبعيت از دستورنويسان پيش ازميرزا حبيب ضمير را ذيل عنوان کنايه ذکر کرده و مجموعۀ کنايات را قسمي از اسم شمرده اند؛ يعني اسم را به دو دستۀ اسم صريح و اسم کنايه تقسيم کرده اند.