چکیده:
اسطوره شناسی بیش از آن که شیوه ای در بررسی و تحلیل داستان ها و آیین های باستانی باشد، گونه ای مکتب فکری است که هستی و حضور انسان اسطوره ای را در متون توضیح می دهد، متونی که تا امروز نشانه هایی از آیین های اسطوره ای را در خود حفظ کرده اند. این که این نشانه ها کدامند و چگونه به سفر قهرمان اشاره می کنند، پرسش اصلی این مقاله است. آوازها و سروده های بختیاری در راستای فرهنگ ایرانی در طول حیات خود راهی دراز طی کرده اند تا امروز به دست ما رسیده اند. رازآموزی و تشرّف آیینی که در پژوهشهای اسطوره شناسان بزرگی مانند میرچا الیاده و جوزف کمپبل طرح شده اند، در آوازهای بختیاری با تفاوتهایی درخور تأمل، خود را نشان میدهند. در دیدگاه این دو اسطورهپژوه، رازآموزی از نظمی ساختاری حکایت میکند، در حالی که در خردهروایتهای سروده های بختیاری چنین نظمی آشکار نیست بلکه پژوهشگر باید نشانههای پراکندۀ رازآموزی و سفر قهرمان عاشق را دریابد و در کنار هم بچیند. وضعیت وجودی و تجربۀ زیستۀ عاشق در آوازهای خنیاگر بختیاری پیوسته دچار تعلیق و بیسرانجامی است و این تعلیق که گویی از ضمیر ناخودآگاه جمعی سرچشمه میگیرد، دغدغۀ اصلی قهرمان است. در این مقاله آوازها و سروده هایی که قابلیت و ظرفیت نقد اسطوره شناختی داشتند مورد تحلیل قرار گرفتند، اغلب این آوازها سرودۀ بهمن علاءالدین هستند جز چند مورد که بهمن علاء الدین آن ها را از فولکلور بختیاری گرفته است.
Mythology appears to be a kind of intellectual school which explains the existence and the presence of mythological men in the text rather than a method for the study of ancient rituals and stories. Those texts which have maintained the signs of mythological rituals until now. What those signs are and how they refer to the hero seem to be the main question of this article. Bakhtiari songs have passed within their own lives throughout the Iranian culture and have reached us; Recognition of the secret and initiation ritual which have been explained by Mircea Eliade and Joseph Campbell are represented in traditional songs of Bakhtiari with reasoned differences. According to these researchers, recognition of secret introduces structural organization, while such organizations are not obvious in micronarratives of Bakhtiari songs; therefore, scattered signs of recognition of secret and hero in love’s travel should be recognized and gathered by the researcher. Thus, the existential situation and experiences of the lover is suspended and endless and this suspension which has roots in collective subconscious is the main concern of the hero. In this article, some examples of Bakhtiari songs in the works of Masud Bakhtiari have been interpreted based on their capacity of mythological narrative. Most of the songs belong to Masud Bakhtiari himself and a few of them have been taken from Bakhtiari folklore by Masud Bakhtiari.
خلاصه ماشینی:
این ناخودآگاه شخصی بر لایهای عمیقتر متکی است که نه فرد خود آن را کسب میکند و نه حاصل تجربۀ شخصی است، بلکه فطری است»(یونگ، 1368: 14) چنانکه میتوان حضور مکرر کبک و اسب و آفتاب و چیزهای دیگر در آوازهای بختیاری را در زمرۀ همین اشارههای ظریف به روح جمعی دانست.
در این میان یک نکتۀ مهم وجود دارد که تفاوت رویکرد این پژوهش را با شیوۀ کار این دو پژوهشگر نشان میدهد و این نکته آن است که در آوازهای خنیاگر بختیاری، قهرمان بیش از آنکه با رازآموزی و تشرّف آیینی روبهرو شود با مقاومت یا به تعبیر رساتر با تنندادن آیین به حضور او برمیخورد، اگرچه گاهی این حضور با پافشاری قهرمان و کمک یاریگر رمزی میسر میشود.
یکی از نکتههای فرهنگی بختیاری که از آوازهای او شنیده میشود این است که سفر قهرمان در دل جامعه رخ میدهد و از آنجا که جامعۀ بختیاری بیشتر فصلها در حال حرکت هستند چه به سوی سردسیر و چه به سوی گرمسیر که از نظر زمانی هم طولانی است، خطاب آوازخوان به مردمی است که همراه او هستند که گاهی همراهی فیزیکی است و گاه همراهی روحی؛چرا که ضمیر ناخودآگاه قومی آنان را در غم و شادی مشترک میکند.
یادآوری میشود که بختیاری در تاریخ ایران بهویژه در جریان جنبش مشروطه و فتح تهران نقش مهمی داشته است از این روست که آوازهای حماسی خاطرۀ سفر قهرمان را در روح جمعی بختیاری زنده میکند.
«یاریرسان میتواند به هر گونهای نمود پیدا کند»(رکنی، 1393: 137)، چنانکه یکی از دلنوازترین این چهرهها کبک نازنین است که خنیاگر بختیاری هم به او عشق میورزد و هم قهقهههایش او را مجذوب میکند بهگونهای که در این گونه آوازها کبک از چهرۀ استعاری یا نمادین به درمیآید و خود نگارِ قهرمان سفر میشود.