چکیده:
برای رژیمهای ملیگرای خاورمیانه بین دو جنگ جهانی، ایران رضاشاه، ترکیه مصطفی کمال و عراق هاشمی، ساخت یک ارتش ملی قدرتمند مبتنی بر خدمت نظاموظیفه یکی از عناصر اساسی دولت - ملتسازی بود. بااینحال، اگرچه خدمت نظام اجباری توسط روشنفکران ملیگرا با شوق و گرمی حمایت میشد، اما در واقع هرکجا که تحمیل میشد، خشم شدیدی برمیانگیخت. بااینوجود، اگرچه خدمت نظام اجباری تقریبا عموما منفور بود، اما مقاومت تودهای، گروهی و سازمانیافته نسبتا نادر بود. در ایران چنین مقاومتی در سه موج در اواخر دهه ۱۹۲۰ م -1299 ش رخ داد. مخالفت در ایران که در خاورمیانه منحصربهفرد بود، نه در مناطق روستایی بلکه در شهرها، در اصفهان و شیراز در سال 1927 م -1306 ش و در تبریز در سال 1928 م-1307 ش که توسط اصناف و علما رهبری میشد، پایدار بود، اگرچه مخالفتهای خشونت آمیزی نیز از سوی قبایل در سال 1929 م -1308 ش ابراز شدند. رضاشاه به طور غیر قابل بازگشتی به خدمت نظاموظیفه متعهد بود، چراکه ستون اصلی برنامه نوسازی و عرفی سازیاش بود و اگرچه برای دفعالوقت و مماشات آماده شده بود، اما در نهایت تصمیم گرفت که مقاومت جمعی را درهم بشکند. در سال ۱۹۳۰ م-1309 ش او تا حد زیادی در انجام این کار موفق شده بود. مرحله بعدی اجرای این سیاست با تصمیم آگاهانه برای خنثیکردن خشم عمومی از طریق تحمل کردن، حتی تشویق، استراتژیهای اجتناب شخصی، بهویژه با اجازه دستکاری در سیستم معافیتها از طریق رشوه، اجرا شد. با پیشرفت دهه ۱۹۳۰ م-1309 ش سربازگیری بهعنوان یک ویژگی ماندگار از ایران جدید به رسمیت شناخته شد.
خلاصه ماشینی:
comتاریخ دریافت: 06/11/ 1399 تاریخ پذیرش: 24/04/1400 نظام بنیچه در ایران برای اولینبار خدمت نظام اجباری جدید در نیمه دوم دهه 1920 م -1299 ش توسط رضاشاه اجرا شد، اما خود این معیار و مرکزیتش در برنامههای نوسازی دفاعی، دارای پیشینه بسیار قدیمیتری است.
علاوه بر این، اگرچه از لحاظ نظری برای کل کشور قابلاجرا بود، با وجود برخی استثناها، این سیستم تنها بر بخشهایی از کشور، تا حدی اجرا شده بود و عمدتاً بر آذربایجان که زمینههای سربازگیری سنتی در آنجا وجود داشت، تحمیل شده بود و مناطق دیگر باقیمانده، بهویژه جنوب، کاملاً معاف بودند.
اگرچه مخالفت با سربازگیری در اصل موجب بروز این اعتراض شده بود، اما اهداف دیگری نیز وجود داشت که علما اکنون امیدوار بودند به آنها دست یابند.
29 در همین حال، مقامات نظامی همچنان به اجرای برنامه اجباری خدمت سربازی ادامه دادند در ۱۶ اکتبر/25 مهر سرلشگر فرمانده لشگر جنوب، ژنرال محمود خان آیروم و سرهنگ مسئول سربازگیری اصفهان به مطبوعات شیراز تلگراف کردند که ۵۱۷ سرباز وظیفه و ۹۲ داوطلب استخدام شدهاند، ابا وجود اینکه کنسول انگلیس در اصفهان به یادداشتهای روزانه خود اشاره دارد که "برخی از سربازان وظیفه خود را معرفی کرده بودند"، اما تنها کسانی که بهانه موجهی برای خدمت نکردن نداشتند.
در ابتدا شاه اصرار داشت که اصلاح قانون سربازگیری از طریق مجلس انجام شود، این در حالی بود که رئیس مجلس، به علمای شیراز و نخستوزیر به رهبران بازرگانان در مورد در نظر گرفتن ارفاق برای سربازان وظیفه با لافوگزاف پاسخ گفتند.