چکیده:
حفظ حیثیت و کرامات انسانی و حریم خصوصی و در مجموع حقوق شهروندی افراد و جوامع بشری همیشه ایام از دغدغههای مدعیان حقوق انسانها و همچنین زمامداران هر جامعه بوده است که به همین جهت و در راستای صیانت از کرامات انسانی قوانینی نیز در این فقره وضع گردیده است. در این میان آنچه که ارتباطی تنگاتنگ با فقرات مذکور دارد، موضوع دادرسی کیفری و به خصوص مرحله تحقیقات مقدماتی آن میباشد؛ چرا که در این مرحله ممکن است حریم خصوصی و کرامات انسانی افراد مورد تعرض و خدشه واقع گردد و چه بسا مبانی اولیه حقوق شهروندی و حقوق بشر نادیده انگاشته شده و شاهد این موضوع باشیم که حقوق اولیه و اساسی افراد در دستگاه عدالت قضایی مورد تعرض واقع گردد. به جهت اهمیت موضوع مذکور این مرحله حساس و سرنوشت ساز از فرآیند دادرسی کیفری که اساس و بنیان هر دادرسی کیفری را تشکیل میدهد مورد کنکاش قرار گرفته و مبانی و اصول مربوط به آن در این مرحله میبایست مورد عنایت افراد دخیل در آن قرار گیرد. اصولی چون اصل برائت، اصل رعایت حریم خصوصی شهروندان و مانند آن که حافظ حقوق اساسی افراد در تحقیقات مقدماتی میباشد. بنابراین تکلیف افراد مذکور و دخیل در این مرحله (ضابطین و مراجع قضایی) است که حقوق افراد را مد نظر داشته و به عنوان متولی امر تحقیقات مقدماتی در حراست از آن ساعی و کوشا باشند.
خلاصه ماشینی:
در ترمینولوژی حقوق دکتر لنگرودی تحقیقات مقدماتی اینگونه تعریف شده است: «تحقیقات راجع به جرم که توسط مستنطق یا ضابطان دادگستری به عمل میآید ومنتهی به صدور قرار مجرمیت یا قرار منع تعقیب میشود 1 » تعاریفی که از تحقیقات مقدماتی بیان شده، مستنبط از قانون آیین دادرسی کیفری در هر دوره تقنینی میباشد، که با توجه به تاریخ نگارش وتألیف کتب حقوق و قانون حاکم در آن زمان بیان گردیده است که به بیان هر یک از آنها میپردازیم؛ مرحوم دکتر آخوندی در خصوص تحقیقات مقدماتی گفته اند: «تحقیقات مقدماتی عبارت از مجموعه اقداماتی است که بوسیله مقامات خاص قضایی برای کشف جرم، جمعآوری دلایل و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم و اظهار نظر در خصوص قابل پیگیری بودن و یا نبودن او به عمل میآید 2 .
مادۀ 90 قانون آیین دادرسی کیفری سال 92 به تعریف تحقیقات مقدماتی پرداخته و مقرر داشته «تحقیقات مقدماتی، مجموعه اقدامات قانونی است که از سوی بازپرس یا دیگر مقامات قضایی، برای حفظ آثار و علائم و جمعآوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار یا مخفی شدن متهم انجام میشود.
یکی دیگر از مواردی که به عنوان حقوق متهم تحت بازجویی در مرحله تحقیقات مقدماتی در نظر گرفته شده است، حق استفاده از وکیل است که خوشبختانه این موضوع مورد عنایت قانونگذار در قانون اخیرالتصویب آیین دادرسی کیفری قرار گرفته است.