چکیده:
نصایح شاهرخی، از تألیفات جلال قائنی، در زمرۀ متونی است که با عنوان اندرزنامه از آنها یاد میشود. مؤلف کتاب، که خود فقیه و واعظی برجسته در هرات قرن نهم بوده، این کتاب را به شاهرخ تیموری تقدیم کرده و در آن ضمن اندرز و نصیحت به سلطان وقت، آگاهیهای دست اولی از پارهای ویژگیهای اجتماعی ـ مذهبی زمان خود ارائه کرده است. دو موضوع مهم در این اثر، که مقالۀ حاضر به آن می پردازد، عبارتند از: مشکلات مربوط به انواع مختلف مالیات تحمیلشده بر مردم و ظلم و تعدی محصلان مالیاتی حکومت تیموریان؛ و دیگری، تکاپوهای مذهبی گروههای مختلف، خصوصاً اسماعیلیه در زادگاه مؤلف، یعنی منطقۀ قهستان.
The Nasayeh-e Shahrukhi , one of Jalal Qa’eni’s works, is amongst the texts referred to as Andarz-nama (literally, Book of Advice [generally known as Mirrors for Princes] ) The author was both a religious scholar (faqih)and a prominent preacher. Dedicated to the Timurid Shahrukh, the book, besides some counsel and advice to the king, presents first-hand knowledge about certain religious and social features of the author’s time. The two significant subjects mentioned by Qa’eni, which are addressed in the present study are as follows: first, problems related to the taxes levied on the people and the injustice and violations committed by tax-collectors under the Timurid rule; and second, the religious investigations of various groups, especially the Ismailis, in the author’s birthplace, that is, Qohistan.
خلاصه ماشینی:
مؤلف کتاب، که خود فقیه و واعظی برجسته در هرات قرن نهم بوده، این کتاب را به شاهرخ تیموری تقدیم کرده و در آن ضمن اندرز و نصیحت به سلطان وقت، آگاهیهای دست اولی از پارهای ویژگیهای اجتماعی ـ مذهبی زمان خود ارائه کرده است.
مؤلف کتاب جلال قائنی از فقیهان سرشناس هرات در نیمۀ نخست قرن نهم هجری بوده که سلسلهنسب خود را در دو اثرش، یعنی اربعین و تبیان الکبائر، تا نجمالدین عمر نسفی چنین برشمرده است: ابو محمد جلال الملة و الدین محمد بن الامام نجمالدین محمد بن شهابالدین عبیدالله بن حسامالدین حسین بن عمادالدین عمر بن کمالالدین صمصام بن شمسالدین محمد بن الامام نجمالدین عمر النسفی رحمه الله (سعیدزاده، ۱۳۶۹: ۱۱۳).
علاوه بر تبیان الکبائر و نصایح شاهرخی، این تألیفات را نیز برای او برشمردهاند: اربعین (مشتمل بر شرح چهل حدیث نبوی(ص))؛ مفتاح الفرائض (پیرامون نماز، روزه و دیگر واجبات و احکام دین)؛ شعب الایمان درباب ادیان(از این کتاب سه نسخۀ کهن متعلق به قرن نهم هجری شناسایی شده که اقدم آنها، موقوفۀ نادر شاه، با تاریخ کتابت ۸۱۵ق در کتابخانۀ آستان قدس رضوی(ع) نگهداری میشود)؛ شرح نصاب در لغت عرب (سعیدزاده، 1۳۶۹: ۱۱۵).
حکمی که صدور آن تنها از یک فقیه عالیرتبه برمیآمد و موجب شد نیم قرن بعد، نویسندۀ مجالس العشاق، با ذکر ابیاتی از عبدالرحمن جامی، اینگونه صادرکنندۀ حکم را سرزنش کند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان: 245) در متن نصایح شاهرخی نیز در چند مورد از توجه شاهرخ به سخنان و نظرات قائنی سخن رفته است.