چکیده:
قوهی خیال به عنوان مرتبهای از وجود انسان از جهتی دارای وجه خدایی و از جهتی دیگر دارای وجه خلقی است که نقش سترگی در تشبه انسان به خدا ایفاء میکند. این ویژگی قوه خیال، آن را در مستوایی قرار میدهد که بتواند حد فاصل میان دو قوس یلی الخلقی و یلی الحقی را به نیکی طی نموده و به غایت القصوای انسانی که همان تشبّه به حضرت باری است نزدیک گردد. در این راستا دیدگاه جناب علامه طباطبایی و متفکرین همسوی ایشان راجع به نقش قوه خیال در تشبّه انسان به حق سبحانه موردبررسی قرار میگیرد. از نظر ایشان، وجود انسان به دلیل کون جامع بودن، از جهت بدن با عالم ماده و از جهت قوه خیال با عالم مثال (خیال منفصل) و از جهت عقل با عالم عقول مجرد تام تطابق دارد بنابراین میتواند به عوالم مافوق ماده، ارتقاء یابد و موفّق به خلاقیّت گردد.
Imagination, as a level of human existence, has a divine aspect in one sense and a
creativity aspect in another sense, which plays a major role in man's likeness to
God. This characteristic of the imagination puts it in a orbit that can cross the
distance between God and creators in order to reach to the ultimate purpose
which is the man`s exemplifying toward God. In this regard, the views of Mr.
Allameh Tabatabai and his fellow thinkers on the role of imagination in the
likeness of man to God are examined. According to him, human existence, due to
its comprehensiveness, corresponds to the material world in terms of body, to
the world of Form (separate imagination) in terms of imagination, and to the
world of complete incorporeal intellects in terms of intellect. Therefore, it can be
promoted to the supernatural worlds and succeed in creativity.
خلاصه ماشینی:
از این جنبهی خیال میتوان به ساحت اختراعیِ فعلی و ارادی یاد کرد که خاستگاه تشبّه انسان به باری تعالی نیز میباشد البته هرچند که در تشبیه، همهی خصوصیات مشبّهٌ به در مشبّه وجود ندارد، اما از آنجایی که انسان، خلیفهی خدا روی زمین است باید قوه و استعداد راهیابی به قُرب نوافل و فرائض را داشته باشد.
(جوادی آملی، 2004، ص 383) این ویژگی فعل خدا نیز در فاعلیت خیال نسبت به صور ذهنیاش صادق است یعنی قوهی خیال همهی انسانها این قدرت را دارد که در حیطهی خود، صوری را اراده و انشاء کند و مانع و رادعی برایش وجود ندارد، اما در صورتی میتواند در عالم تکوین و خارج از حیطه خود تاثیرگذار باشد و صور متصوّره را در خارج از محدودهی ذهن انشاء کند که در اثر تطهیر خیال به توحید الوهی رسیده باشد.
(جوادی آملی، 2004، ص 385) این ویژگی، منحصر در فعل الهی است و نفس انسانی در رتبهی خیال به هیچ وجه نمیتواند مستقلا شیء نو و بدیع بیافریند، بلکه از نظر علامه طباطبایی (ره) تمام مدرَکات انسان، اعم از صور کلی (عقلی) و جزئی (خیالی) مسبوق به حس هستند و هر علم حسیِ حصولی نیز بر نوعی از حضور تکیه دارد.
Tehran: Association of Wisdom and Philosophy Publications.
Qom: Book Garden Institute (Qom Seminary Islamic Propaganda Office Publishing Center).
Qom: Book Garden Institute (Qom Seminary Islamic Propaganda Office Publishing Center).
Researched and edited by Ali Akbar Ghaffari & Mohammad Akhundi.