چکیده:
«دختر پوستینپوش» نام تیپی است که در آن دختری از آزار پدر میگریزد. او برای گریز راهِ چارهای میجوید و چاره را در پوستینی مییابد که از سر تا به پایش را بپوشاند. این تیپ که در فهرست آرنه ـ تامپسون با شمارۀ 510B کلاسه شده و «پوست الاغ» نام دارد در طبقهبندی قصههای ایرانی «خاکسترنشین» و در طبقهبندی قصههای عربی «پیراهنی مانند آفتاب، پیراهنی مانند ماه و پیراهنی مانند ستارگان» نام دارد. از آنجا که تیپ یادشده چندان میان پژوهشگران ادبیات مردمی ایرانزمین شناختهشده نیست جستار پیشرو میکوشد آن را شناسانده و افزونبراین با بهرهگیری از مجموعه آثاری که در آن قصههای مردمیِ ایران و نیز سرزمینهای مصر، عربستان، مراکش، سودان، فلسطین، عراق و اردن گرد آمده، روایتهای ایرانی و عربیاش را بررسد تا دریابد این روایتها را به چند دسته میتوان تقسیم کرد. بررسیهای انجامگرفته نشان میدهد که برمبنای راه چارۀ دختر برای گریز از خانومان پدری میتوان روایتهای این تیپ را به سه دسته تقسیم کرد: 1. 510B. دختر پنهانشده در شیء؛ 2. 510B. دختر پوستینپوش/آدمک چوبی؛ 3. 510B. دختر و برادرش. علاوهبراین پژوهش حاضر با تکیه بر الگوی فرامتنی پراپ درپی یافتن باورها و آیینهای سازندۀ «دختر پوستینپوش» است. اسطوره و آیینهای یافتشده در کیش زروان و مزداپرستی را میتوان خاستگاهی برای این تیپ در قصههای ایرانی دانست، چراکه از آمیزش اهورامزدا با مادر، خواهر و دختر خود یاد کرده و «خویدوده» را کنشی آیینی و سپند میداند
خلاصه ماشینی:
اسطوره و آيين هاي يافت شده در کيش زروان و مزداپرستي را ميتوان خاستگاهي براي اين تيپ در قصه هاي ايراني دانست ، چراکه از آميزش اهورامزدا با مادر، خواهر و دختر خود ياد کرده و «خويدوده » را کنشي آييني و سپند ميداند.
همچنين صد شماره از مجلۀ الفنون الشعبيه که بخشي ويژه براي ثبت قصه هاي مردمي دارد بررسي شده و نيز ٥٥ شماره از مجلۀ الثقافة الشعبية و اين افزون بر تک آثاري است که افسانه هاي عربي را گردآورده اند.
برخي از اين پژوهش ها نقش مايۀ مذکور را در مجموع برميرسند؛ مثلا مقالۀ « AT)The Donkey Skin Folktale Cycle 110 (B٥١٠» نوشتۀ کريستين گلدبرگ که در مجلۀ The Journal of American)JAF (Folklore منتشر شده است ؛ و برخي ديگر به بيان تحريرهاي اين تيپ در فرهنگي مشخص ميپردازند، مانند « Donkey Skin" in the polish fairy"Story typeB ٥١٠ tradition» به قلم آرنا ژپنيکوسکي منتشرشده در مجلۀ Scientific Almanac Traditional Culture.
چون دختر از ياري ديگران نااميد ميشود پي چاره ميگردد و نام ديگر تيپ B٥١٠ ــ پيراهني مانند آفتاب ، پيراهني مانند ماه و پيراهني مانند ستارگان ــ در همين چاره جويي ريشه دارد، زيرا در بسياري از روايت هاي اروپايي اين افسانه دختر به عنوان شرط ازدواج از پدر ميخواهد که برايش سه پيراهن شگفت تهيه کند.