چکیده:
بیان مسئله
در این پژوهش به مطالعه نقوش تزیینی مساجد موجود در قرن سوم ه. ق. در ایران و اسپانیا (مسجد عتیق در شیراز و مسجد قرطبه در کوردوبا) پرداخته می شود. این نقوش تزیینی متناسب با عقاید و باورهای مردم منطقه است که با تمامی تفاوت هایشان در گستره جهان اسلام دارای اهداف مشترک هستند و از این رهگذر سعی در انتقال مفاهیم معنوی و روحی دارند و با تبیین و تطبیق نقوش تزیینی که نمادهایی از عناصر طبیعت هستند، ریشه در هنر ایرانی-ساسانی و بیزانسی داشته و در هنر دوران اسلامی به صورت نقش مایه، تکرار شده و تداوم یافته اند.
هدف پژوهش
مطالعه تطبیقی نقوش تزیینی مسجد جامع عتیق شیراز و مسجد جامع قرطبه کوردوبا با رویکرد زمینه گرایی.
روش پژوهش
این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی و مطالعه تزیینات مسجد عتیق شیراز و مسجد قرطبه در اسپانیا پرداخته تا موارد مشابه معرفی و نمادشناسی شود.
نتیجه گیری
نقوش تزیینی در هنر اسلامی برگرفته از باورها و عقاید مردم در طی قرون و اعصار است که تداوم آن در هنر اسلامی از ایران به جهان اسلام راه یافته است. مساجد عتیق و قرطبه هیچ یک زمینه گرا نیستند، زیرا با الگوی مسجد پیامبر (مسجد شبستانی ستون دار) بنا شده اند، اما به جهت تزیینات هر دو مسجد زمینه گرا و از هنر ساسانی در ایران و بیزانس در اندلس الهام گرفته اند.
خلاصه ماشینی:
این نقوش تزیینی متناسب با عقاید و باورهای مردم منطقه است که با تمامی تفاوتهایشان در گسترۀ جهان اسلام دارای اهداف مشترک هستند و از این رهگذر سعی در انتقال مفاهیم معنوی و روحی دارند و با تبیین و تطبیق نقوش تزیینی که نمادهایی از عناصر طبیعت هستند، ریشه در هنر ایرانی-ساسانی و بیزانسی داشته و در هنر دوران اسلامی به صورت نقشمایه، تکرار شده و تداوم یافتهاند.
در این مرحله معماری با ساختارهای باشکوه،طاقها،گنبدها و موزاییکهای طلایی که نمای محراب را زینت میبخشد،شکوه و جلالی ویژه در تزیین مساجد جامع ایجاد کرده که نمونۀ آن را میتوان در طرحهای هندسی و گیاهی محرابهای مسجد قرطبه و عتیق شیراز مشاهده کرد.
بنابراین، بررسی مقایسهای بین معماری و نقوش، از این منظر، اهمیت ویژه دارد و سؤال اصلی تحقیق حاضر این است که «چه شباهتهایی بین نقوش در تزیینات مسجد قرطبه و مسجد عتیق شیراز وجود دارد؟» پیشینۀ تحقیق در خصوص مسجد جامع عتیق شیراز و مسجد جامع کوردوبا به شکل مقایسهای با تکیه بر زمینهگرایی به جهت معماری و تزیینات تاکنون پژوهشی انجام نشده، از این رو این پژوهش برای اولینبار در این مقاله انجام میشود.
این نقش شکل اصلی در نقوش هندسی دورۀ اسلامی است.
در هنر اسلامی، نقش شمسه یا خورشید به طور کلی با خطاطی و دیگر نقوش حیوانی مانند ماهی یا پرندگان ترکیب شده که پیش از اسلام نماد نور ایزدی و خدای خورشید -میترا یا مهر- بوده و در نقوش اسلامی نیز خدا به نور آسمانها و زمین اشاره دارد.
نقوش مبتنی بر مضامین هندسی چلیپا، اسواستیکا و چهارگوش در اشکال مختلف تزیینی در معماری دورۀ اسلامی نگاشته میشوند که در مساجد عتیق شیراز و قرطبه نیز یافت میشود.