چکیده:
در عصر قاجار با توجه به تعاملات اجتماعی-سیاسی جواهرات و زیورآلات بسیار باشکوه و گرانقیمتی در بین حکومتها ساخته و تبادل میشد. بنابراین در طول تاریخ شاهنشاهی گنجینه های پر عظمتی از جواهرات جمع آوری شده که هر کدام در محلی نگهداری می شود. در این میان گنجینه ی جواهرات ملی یکی از جامعترین مجموعه های نگهداری زیورآلات گرانقیمت در طول تاریخ است. هدف از این پژوهش معرفی، شناسایی و بررسی ساختار آرایه های تزئینی و مطالعه ی وجوه مختلف هنری جقههای سلطنتی قاجار در این مجموعه است. در واقع این پژوهش جهت پاسخگویی به این سوال اساسی انجام یافته است که ساختار و ویژگیهای بصری جقههای سلطنتی قاجاری گنجینه جواهرات ملی ایران چیست؟ این پژوهش از نوع کاربردی میباشد و با روش توصیفی تحلیلی انجام شده است، شیوه گردآوری داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای و از منابع و اسناد معتبر صورت گرفته است. برآیند پژوهش نشان داد: جقهها بر اساس ساختار بصری بر سه وجه، قابل تقسیم بندی هستند: بخش فوقانی (شقه)، بخش میانی و بخش تحتانی (ساقه). فرم نمونه های مطالعاتی برگرفته از طبیعت بوده و از نقوش گیاهی، حیوانی، انتزاعی و در مواردی از نقوش هندسی و عناصر نوشتاری در تزئین جقهها استفاده شده است؛ اگر چه بیشترین تزئینات مربوط به نقوش گیاهی میباشد. فرم بیشتر جقهها به فرم بته شباهت دارند و دارای شقه (بخش فوقانی) هستند. اصلیترین مولفه بصری در این آثار تعادل میباشد که گاهی از نوع تقارن بوده و گاهی از نوع توازن. همچنین فلزاتی چون طلا و نقره در اسکلت بندی آثار جهت قرارگیری اجزای تزنینی بکار رفتهاند. شاخص ترین شیوه ساخت در جقههای مطالعاتی تکنیک مرصعکاری بوده که تاثیر چشمگیری در ساختار زیبایی شناسانه این آثار دارد.
The use of jewelry and ornaments has always been one of the most important manifestations of the glory and grandeur of kings and courtiers in the imperial governments of Iran. One of the imperial dynasties in which the use of jewelry had a special place was the Qajar dynasty. In this era, due to socio-political interactions, very magnificent and expensive jewelry was made and exchanged between governments. Thus, throughout the imperial history, vast treasures of jewelry have been collected, each of which is kept locally. Meanwhile, the national jewelry treasure is one of the most comprehensive collections of expensive jewelry in history. Geometric patterns used include circles, ellipses, rectangles, triangles and polygons. Common plant motifs also include three-feathered, four-feathered, five-feathered, eight-feathered flowers, leaves, roses, sunflowers, and so on. Animal motifs such as birds, lions and dragonflies can also be seen in a number of specimens. Shamseh is another pattern that has been used in the center of most samples. Other motifs include inscription motifs that were observed in a number of embossments. In the study of the visual features of the Qajar royal palaces, the mentioned treasure can be seen as a visual element of balance, symmetry, strength and stagnation. The structure of the jackets and the decorative motifs are coordinated so that the motifs are organized and decorated according to the general form of the specimens. The most important aspect in beautifying these pavilions is the use of expensive jewelry such as diamonds, emeralds, diamonds, rubies, as well as the use of gold and silver metals.
خلاصه ماشینی:
ir این مقاله مستخرج از پایاننامه نویسنده دوم با عنوان « طراحی و ساخت زیورآلات براساس فرم و نقوش تاجها و جقههای قاجاری موجود در گنجینه جواهرات ملی ایران» میباشد که با راهنمایی دکتر فرنوش شمیلی به انجام رسیده است.
فرمها و نقوش به کار رفته در جقههای سلطنتی قاجاری گنجینه جواهرات ملی ایران، که از یک طرف نمایانگر ذائقه و سلیقهی هنرمندان و صنعتگران ایرانی و همچنین سفارش دهندگان آنها در این دوره تاریخی و از طرف دیگر نمایانگر فرهنگ و تاریخ کهن سال ایران بوده و میباشند، این ضرورت را ایجاب میکند که به نحوی شایسته و عمیق مورد مطالعه و بررسی قرارگیرند.
این پژوهش با هدف شناخت و معرفی گوشهای از هنر سرزمینمان و در پی پاسخگویی به این سوال اساسی انجام یافتهاست که «ساختار و ویژگیهای بصری جقههای سلطنتی قاجاری گنجینه جواهرات ملی ایران چیست؟» در فرایند پژوهش علاوه بر معرفی نمونههای مورد نظر به تبیین و تشریح آنها از نظر فرم و ترکیببندی اجزاء تشکیل دهندهی نمونهها و نوع نقوش و آرایههای آنها پرداخته و در نهایت نظری اجمالی در مورد کلیات مسأله و وضعیت و چگونگی آنها از جنبههای فوق الذکر ارائه شدهاست.
تصویری که شاهان قاجاری از شخصیت، قدرت و شوکت خود داشتند در هنر درباری آنان منعکس شده است و به کار بردن نقش بته جقه به عنوان جیقه (زیور مرصع از گوهر که مردان به تاج و کلاه و دستار و زنان بر چارقد میزنند) نماد محافظ در مقابل چشم بد بر روی تاج پادشاهان به صورت سمبلی از بال پرندگان اسطورهای و تغییر یافته سرو سرافکندهاست که نشانی از ایران و ایرانیان و حکایت از راستی و تواضع ایشان است که ریشه در واژه بتهجقه دارد (شکل 1و2) (Naderi, 2011, p.